DNA Verileri ve Türkiye Milli DNA Veri Bankası Kanunu Tasarısı
079-2007
17.01.2007
TABİPODASI BAŞKANLIĞI'NA
TCAdalet Bakanlığı'nca Birliğimize gönderilen "DNA Verileri ve Türkiye Milli DNAVeri Bankası Kanunu Tasarısı" taslağına ilişkin olarak TTB Etik Kurulu, AdliTıp Uzmanları Derneği ve TTB Hukuk Bürosu'nca ortaklaşa oluşturulan ve MerkezKonseyi'nce de benimsenen TTB görüşleri ektedir. Kanun tasarısının tam metnine www.ttb.org.tr'den ulaşılabilir.
Bilgilerinizesunar, çalışmalarınızda başarılar dileriz.
Saygılarımızla,
TTB Merkez Konseyi a.
Dr. Altan Ayaz
Genel Sekreter
DNA Verileri veTürkiye Milli DNA Veri Bankası Kanunu Tasarısı
DNA VERİLERİ VE TÜRKİYE MİLLİ DNA VERİ BANKASI KANUNU TASARISITASLAĞINA İLİŞKİN TÜRK TABİPLERİ BİRLİĞİ MERKEZ KONSEYİ GÖRÜŞLERİ
Yasa tasarısının gerekçesinde de yer verildiği üzere DNA kişi ileilgili pek çok bilgiyi içeren kişisel bir veri olup, bu verilerin kullanmasındave korunmasında ülkemizin tarafı olduğu Uluslararası sözleşmelere uyulması,Anayasamızda tanımlanan kişilikle ilgilihakların ihlal edilmemesine özen gösterilmesi büyük önem taşımaktadır.
Tasarının gerekçesi ile tasarıda yer alan hükümler Birliğimizceincelenmiş görüş ve önerilerimiz aşağıda belirtilmiştir;
1)Tasarının gerekçesinde; DNA Veri Bankasının işlemlerinde bütünüyle bağımsız, hesap verebilir veşeffaf bir organ tarafından yönetilmesi ve denetlenebilmesi gerekliliğibelirtilmiştir. Türk Tabipleri Birliği tarafından da bu gereklilikpaylaşılmaktadır. Ancak DNA VeriBankasının teşkilat yapısına ilişkin düzenlemeler bağımsızlığı sağlayacak nitelikte değildir.
Taslakta bağımsızlığına vurgu yapılan Kurumun Başkanı, Başbakan tarafındanatanmaktadır. Yürütme Kurulu; Adli Tıp Kurumu, Jandarma Genel Komutanlığı,Emniyet Genel Müdürlüğü, Adalet Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı temsilcilerindenoluşturulmakta, Başkan Yardımcısı Yürütme Kurulunun önereceği üç aday arasındanBaşkan tarafından seçilmektedir(m.18,21).
Danışma Kurulunu ise; Başbakanlık Müsteşarı, Yüksek Öğretim Kurulundan bir üye, AdaletBakanlığından bir üye, Türkiye Barolar Birliğinden bir üye, Türk AkreditasyonKurumu Laboratuar Akreditasyon Başkanlığından bir üye ile yürütme kuruluüyeleri oluşturmaktadır.(m.23)
DNA Veri Bankasının yönetim birimlerinin bütünüyle yürütme erkitarafından oluşturulması halinde bağımsız bir kurum ve organdan sözetmekolanaklı değildir. DNA Veri Bankası,taslakta yer aldığı üzere kimlik tespiti ve adli amaçla kullanılacak DNAörneklerinin alınması, analizi, verilerin saklanması ve verilerdenyararlanılmasını sağlama işlevini yerine getirmek üzere kurulmaktadır. Kişisel verileri analiz edip saklayacak vekişilerin suçluluğuna ya da suçsuzluğuna esas oluşturacak raporlarıhazırlayacak kurumun, çalışmalarında yasa ile verilmiş görevler dışında hiçbirmakam ve merciden emir almaması, etkilenmemesi gerekir. Kurulda görev yapacakkişilerin ve yönetim kurulu üyeleri ve başkanlarının bağımsızlıklarının teminataltına alınabilmesi için başta oluşturulma ve atama işlemlerinin buna olanakverecek biçimde düzenlenmesi gerekir.
Bu amaçla, kurulun yürütme kurulu üyeliklerine, YÖK tarafındanbelirlenecek, tıp fakültesi adli tıp ve tıbbi genetik alanında uzman öğretimüyelerinden iki, hukuk fakültesi öğretimüyeleri arasında bir olmak üzere üç öğretim üyesinden, Hakimler ve Savcılar YüksekKurulu tarafından belirlenecek bir üye, Türkiye Barolar Birliği tarafındanbelirlenecek bir üye, Türk Tabipleri Birliği tarafından ilgili uzmanlıkalanından belirlenecek bir üyenin eklenerek Adli Tıp Kurumu, Jandarma GenelKomutanlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü, Adalet Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığındanbirer temsilci ile oluşturulması, Kurulun Başkan Ve Başkan Yardımcısının kendiüyeleri arasında seçilmesi işlevini yerine getirebilmesi için uygun olacaktırkanısındayız.
2)Tasarının 15. maddesinde DNA Veri Bankasının özel hukukhükümlerine tabi kamu tüzel kişisi olduğu belirtilmiştir. Bu madde Bankanınkamu hukuku hükümlerine tabi olduğu şeklinde değiştirilmelidir. Bankaya verilengörev, Anayasa ile güvence altına alınan kişiliğe sıkı sıkıya bağlı haklardanolan kişisel verilerin toplanması, analiz edilmesi ve işlenmesi, suçlularıntespit edilmesi gibi son derece kamusal görevlerdir. Bu kamusal görevlerinKanun ile kurulan bir kamu otoritesi tarafından ve kamu hukuku hükümlerine göreyürütülmesi, Anayasa'nın 123. ve devamı maddelerinde düzenlenen idareninyasallığı ilkesinin doğal sonucudur. DNA Veri Bankasının, özel hukukhükümlerine tabi olan iktisadi işletmeler gibi kanunla verilen görevleriniekonomik amaçlara dönük olarakşekillendirmesi düşünülemez.
3)Tasarının 6. maddesinde ve 12. maddesinden; Adli Tıp, Polis ve Jandarma KriminalLaboratuarlarının adli DNA incelemesi yapmaya ve veri girişine yetkiliolduğu, üniversite bünyelerindeki adlitıp, tıbbi biyoloji ve genetik laboratuarlarının ise ancak Bankanın uygunbulması ve Sağlık Bakanlığının izin vermesi halinde inceleme yapabileceğianlaşılmaktadır. Üniversitelaboratuarlarının yok sayılması gerek 2547 sayılı Yüksek Öğretim Kanunu'nun38/2. maddesi ile 2659 sayılı Adli Tıp Kurumu Kanunu'nun 31. maddesine, gerekse5271 sayılı CMK'nun 76/2 maddesine aykırılık oluşturmaktadır. Anılandüzenlemeler uyarınca üniversiteler, adli tıp ve diğer konularda resmi bilirkişi olarak belirtilmiş olup,mahkemelerin de özellikle yürütmeye bağlı olmayan tarafsız kurumlardanbilirkişilik hizmeti alması gerekli ve zorunludur. Oysa yetkili kılınan laboratuarların her üçüde yürütmeye bağlıdır. Öte yandan adilbir yargılamadan söz edebilmek için yargılamaya etki edecek bilirkişihizmetlerinde itiraz hakkını kullanmaya olanak verecek bağımsız bilirkişilikkurumlarına ihtiyaç olduğu açıktır. 12.maddede yer alan veri girişine ilişkin düzenleme, kişilik haklarını koruyandüzenlemelere uygun bir biçimde verigirişi yapılmasını sağlayacak titizlikte ve açıklıkta yapılmamış olup, olasıhak ihlallerine neden olabilecek belirsizlikleri taşımaktadır.
4)Taslağın 30 ve 31. maddesinde Bankada çalışacak uzman yardımcısıve uzmanların sadece Fen ve Fen Edebiyat Fakültesi ile Mühendislik Fakültesimezunlarından olma koşulu getirilmiş, tıp fakültesi mezunlarına ise yer verilmemiştir. Aldıkları eğitim ve bu alanla ilgili uzmanlıkalanları dikkate alındığında Tıp Fakültesi mezunlarına yer verilmesinin gereklive zorunlu olduğu kanısındayız.
5)Taslağın 5. maddesinde görevleri sebebiyle hayati risktaşıyanlardan DNA analizi için veri alınmasına yer verilmiş, ancak bu haldegönüllülük esasına yer verilmemiştir. Taslağın gerekçesinde mesleki açıdanhayati risk taşıyanların askerler, polisler, itfaiyeciler vb. olduğubelirtilmektedir. Bu düzenleme ile toplumun çok büyük bir bölümünün DNAverilerinin gönüllülük esası aranmadan alınarak analizinin yapılması sözkonusuolacak olup, her koşulda gönüllülük esasına yer verilmesi gerektiğikanısındayız.
6)Uygulamayı şekillendirecek pek çok konu çıkarılacak olanyönetmeliğe bırakılmıştır. DNA Veri Bankasının yürütme kurulunun oluşumununyukarıda belirttiğimiz biçimde oluşturularak bağımsızlığının sağlanması veyönetmeliğinde yürütme kurulunu oluşturan kurumların ve diğer ilgilikuruluşların görüşleri alınarak yürütme kurulu tarafından hazırlanıpçıkarılmasının uygun olacağı kanısındayız.