Orman yangınları yalnızca çevresel felaketler değil, aynı zamanda halk sağlığını ve kamu sağlık hizmetlerinin sürekliliğini tehdit eden, çok boyutlu kriz alanlarıdır. Bu nedenle yalnızca yangın söndürme faaliyetlerine değil, aynı zamanda risk azaltımı ve zarar önleyici politikaların geliştirilmesine odaklanan bütüncül bir yaklaşıma ihtiyaç duyulmaktadır.
İzmir, Manisa ve Muğla illerinde Haziran 2025 boyunca süren orman yangınları, sadece doğayı, ekosistemleri değil; bunların bir parçası olan insanın sağlığını, barınmayı, işçi güvenliğini tehdit eden bir halk sağlığı krizine dönüşmüştür. İzmir’de sadece son 48 saatte 227 yangın bildirilmiş, Bornova’da 455, Aliağa’da ise 175 konut tahliye edilmiştir.
Yangınlarda koruyucu sağlık hizmetleri ve koruyucu ekipman hayati önem taşımaktadır. Yangın dumanı; karbonmonoksit, azot oksitler, uçucu organik bileşikler ve en önemlisi ince partikül madde (PM2.5) gibi zehirli kimyasallar içerir. Duman, ahşap ve diğer organik maddeler yandığında oluşan gazların ve ince partiküllü (parçacık) maddelerin karışımından oluşur. Dumandan kaynaklanan en büyük sağlık tehdidi ince partiküllerdir. Bazı mikroskobik partiküller akciğerlere derinlemesine nüfuz edebilir. Bu partiküller saç telinin 1/30’u kadar küçük olup akciğerlere ve hatta kana geçebilir. Gözlerde yanmadan, burun akıntısından, ağır ve kalıcı kalp ve akciğer hastalıklarına kadar çeşitli sağlık sorunlarına neden olabilir. Bu nedenle sadece yanıcı olması dışında direkt insan sağlığı üzerine olumsuz etkileri azımsanmayacak düzeydedir.
Riskli Gruplar: KOAH, astım, kalp hastalığı gibi kronik hastalığı olanlar, 65 yaş üstü bireyler, 5 yaş altı çocuklar, açık havada çalışanlar (itfaiyeci, tarım işçisi, orman işçisi) öncelikle risk altındadır.
Kapalı ortamlarda pencereler kapalı tutulmalı, mümkünse hava temizleyici sistemler kullanılmalıdır. Tahliye uyarılarına uyulmalıdır. Yetkililerin yönlendirmeleri dikkate alınmalıdır. Kronik hastalıklar için ilaç stoku hazır tutulmalıdır.
Korunma önerileri için maske kullanımı: Yangın alanlarında N95 ve üstü (P100, FFP3) koruyucular kullanılmalıdır. Bez ya da cerrahi maskeler etkisizdir. Olay yerine özgü tehlikeler, üst düzey profesyoneller dışında herkes tarafından bilinemeyeceğinden; her ne kadar istekli-gönüllü-motive yardımseverler müdahale etmek isteseler de durumun, çok fazla sayıda kişinin riskli bir işe girişmesine dönüşebileceği ve sağlık sorunları, can kayıpları yaşanabileceği unutulmamalıdır.
Yangına müdahale eden kişilerin müdahale sırasında kullanmaları gereken kişisel koruyucu donanımları aşağıdaki bileşenlerden oluşmalıdır:
Yangın elbisesi: Vücudu, kol ve bacakları ısıya, kesilmelere, sıyrıklara ve darbelere karşı korurken; bazı kimyasallara karşı da sınırlı bir koruma sağlamalı.
Kask ve koruyucu başlık: Başı, kulak ve yüzü vurmalar, çarpmalar ve sıcak suyun neden olacağı yaralanmalara karşı korumalı.
Çizme, eldiven: Ayakları ve elleri darbelere, sivri cisimlerin batmasına, saçılmış kimyasal maddelere, sıvıların etkilerine, yanıklara ve çarpmalara karşı korumalı.
Temiz hava solunum cihazları ya da duman maskesi: Solunum sistemini zehirli gaz ve yanma ürünlerine karşı korumalı.
Hem yangının söndürülmesi sırasında hem de kazazedelerin aranması ve kurtarılması faaliyetinde doğru ve uygun solunum koruyucu donanım; akciğerlerimizin ısı, duman ve zehirli gazlardan etkilenmemesi, solunum yollarımızın korunması, ısının yüz bölgesine verebileceği hasarı azaltması, uçan cisimlerin yüz ve göz bölgesine zarar vermesini engellemek için kullanılır.
Solunum sistemi: Yangın dumanına uzun süre ya da yoğun maruz kalma; oksidatif stres, lokal ve sistemik inflamasyon, hava yolu epitelinin bozulması yoluyla akciğer hasarına neden olabilmektedir. Yine astım ve KOAH ataklarını, bronşit, zatürre ve akut solunum sıkıntısı gibi tabloları tetikleyebilmektedir. Özellikle yaşlılar, çocuklar ve solunum hastalığı olan bireylerde bu nedenlerle acil servis başvuruları artmaktadır.
Kalp-damar sistemi: PM2.5 maruziyeti; kalp krizi, inme ve ani ölüm riskini artırabilmektedir. Kronik hastalığı olanlar için yangın dumanı, doğrudan hayatı tehdit edici olabilir. Kısa süreli yoğun maruz kalmalar; hastaneye yatış ve akut koroner sendrom dahil olmak üzere önemli kardiyovasküler sonuçlar ve hatta ölüme yol açabilmektedir.
Sinir ve bağışıklık sistemi: Orman yangını dumanı tüm gezegeni ve canlı yaşamının sağlığını etkilemekte ve her yıl durum daha da kötüleşmektedir. Yangın dumanının mutajenik, kanserojen ve diğer uzun vadeli etkileri olabilmektedir. Yapılan deneyler uzun süreli duman maruziyetinin DNA hasarı ve bağışıklık sistemi değişikliklerine yol açtığını göstermiştir.
Yangınlara karşı bireysel sorumluluklar kapsamında; ateşli ve kıvılcım üreten ekipmanların kullanımına yönelik bilinçlendirme, ormanlık alanlarda sigara içilmemesi, cam ve yanıcı madde atıklarının doğaya bırakılmaması gibi önlemlerin yaygınlaştırılması hayati öneme sahiptir. Ancak bireysel alınacak önlemlerin yanı sıra kamusal sorumluluklar çerçevesi de önem arz etmektedir. Yangın riski yüksek bölgelerde periyodik saha taramalarının yapılması, enerji iletim hatları ve yol kenarlarının düzenli olarak temizlenmesi sağlanmalıdır. Tüm bu sürecin afet öncesi, sırası ve sonrasını kapsayan bir planlama ile yürütülmesi; erken uyarı sistemlerinin kurulması, geçici sağlık ve barınma merkezlerinin hızla devreye alınabilmesi, yangına müdahale eden personele tam koruyucu donanım sağlanması ve yaban hayatı dahil tüm canlılar için kurtarma ve rehabilitasyon mekanizmalarının önceden yapılandırılması gerekmektedir.
Sonuç olarak orman yangınları yalnızca çevresel etkileri ile ele alınamayacak ciddi halk sağlığı krizleridir. Yangın dumanı, hem akut hem de uzun vadeli etkileriyle halk sağlığı politikalarının öncelikli konusudur. Yetkililerin yangın anı ve sonrası için olası sağlık sorunları ve acil müdahale çalışmalarında ciddiyetle gerekli önlemleri alması; tüm sağlık örgütleri ve müdahale ekipleriyle koordine olması yaşanan afetin boyutları ve başta insan olmak üzere tüm canlı yaşamını korumak ve sağaltmak için hayatidir.
Türk Tabipleri Birliği Olağan Dışı Durumlarda Sağlık Hizmetleri Kolu
Türk Tabipleri Birliği Merkez Konseyi
Kaynaklar:
1. Hadley MB, Henderson S, Brauer M, Vedanthan R. Protecting Cardiovascular Health From Wildfire Smoke. Circulation. 2022;146:788-801. doi:10.1161/CIRCULATIONAHA.121.058058
2. Reid CE, Brauer M, Johnston FH, Jerrett M, Balmes JR, Elliott CT. Critical review of health impacts of wildfire smoke exposure. Environ Health Perspect. 2016;124(9):1334-1343. doi:10.1289/ehp.1409277
3. Gould CF, Heft-Neal S, Prunicki M, et al. Health Effects of Wildfire Smoke Exposure. Annu Rev Med. 2023. doi:10.1146/annurev-med-052422-020909
4. Wilgus M, Merchant M. Clearing the Air: Understanding the Impact of Wildfire Smoke on Asthma and COPD. Healthcare. 2024;12(3). doi:10.3390/healthcare12030307
5. Kapustina E, Vokina V, Andreeva E. DNA Damage in the Tissues of White Rats Exposed to Wildfire Smoke. J Med Biol Res. 2021. doi:10.37482/2687-1491-z071
(“Wildfire smoke has mutagenic, carcinogenic and other long-term effects… increased level of global DNA methylation in blood cells…”)
6. Wen J, Burke M. Wildfire Smoke Exposure Worsens Learning Outcomes. Preprint. 2021. doi:10.31223/x52h06
7. Youssouf H, Liousse C, Roblou L, et al. Non-Accidental Health Impacts of Wildfire Smoke. Int J Environ Res Public Health. 2014;11(11):11772-11804. doi:10.3390/ijerph111111772
8. Laumbach R. Clearing the Air on Personal Interventions to Reduce Exposure to Wildfire Smoke. Ann Am Thorac Soc. 2019;16(7):815-818. doi:10.1513/AnnalsATS.201812-894PS
9. Burke M, Heft-Neal S, Li J, et al. Exposures and behavioural responses to wildfire smoke. Nat Hum Behav. 2021;6:1351–1361. doi:10.1038/s41562-022-01396-6
10. İzmir Büyükşehir Belediyesi. İzmir İtfaiyesi 48 Saatte 227 Yangına Müdahale Etti. 29 Haziran 2025. Accessed June 29, 2025. Available from: izmir.bel.tr
11. TTB, (2021), Orman Yangınlarından Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Sağlık Etkileri Bilgi Notu
TTB amblemi indir