Türk Tabipleri Birliği’nin (TTB) “Başka Bir Sağlık Sistemi Mümkün” başlıklı 14 Mart Tıp Haftası programı kapsamında TTB Kadın Hekimlik ve Kadın Sağlığı Kolu tarafından düzenlenen “Biyopolitikanın Dünü ve Bugünü: Aile Merkezli Uygulamalar ve Kadın Sağlığı” paneli 10 Mart 2025 günü çevrimiçi yapıldı. Panel, TTB’nin sosyal medya kanallarından canlı yayımlandı.
Kolaylaştırıcılığını Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı öğretim üyesi Doç. Dr. Aslı Davas’ın üstlendiği panelde ilk sözü alan Boğaziçi Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü emekli öğretim üyesi Doç. Dr. Zeynep Gambetti, “Biyopolitika: Nüfus Yönetimi ve Kadın Bedeni” başlıklı bir sunumuyla teorik bir arka plan sundu.
Michel Foucault’un biyoiktidar kavramsallaştırmasına odaklanarak sunumuna başlayan Gambetti, sadece siyasi aktörler ile sınırlandırılamayacak iktidar kavramının disipliner de bir hal alabileceğini söyledi. Biyoiktidarın nüfus üzerinde birtakım etkileme yöntemleriyle denetim mekanizmaları geliştirdiğini, böylece insanların bedenlerini yönlendiren, düzenleyen, nesneleştiren bir egemenlik ilişkisinin kurulabildiğini belirten Gambetti; bu denetim mekanizmasının ise asla yüzde yüz kontrol sağlanamayacağı kabulüne dayandığını, dolayısıyla toplumun bir kesiminin gözden çıkarılmasının gündeme geldiğini ifade etti. Gambetti, sağlık alanında COVID-19 pandemisi kapsamında alınan/alınmayan önlemleri örnek olarak gösterdi.
Neoliberal paradigmada makroekonomik hedefler ve güvencesizleştirme politikaları üzerinden ilerlenerek kurumsal, hukuksal ve sosyal güvencelerin ortadan kaldırıldığını hatırlatan Gambetti, sunumunun son bölümünde ise toplumsal cinsiyetin biyopolitikasından söz etti. Kadının modernleşme sürecinde modern, çağdaş, milliyetçilik özelinde ırk temelli üreme politikalarının aracına dönüştürüldüğünü; neoliberal dönemde ise buna makroekonomik hedeflere uygun üreme politikalarının eklemlendiğini vurgulayan Gambetti sunumunu şu vurguyla noktaladı: “Türkiye’de yıllardır üç çocuk politikaları ile veya 2025’in Aile Yılı ilan edilmesi ile kadın bedeni üzerinde artan baskının amacını sadece muhafazakarlık veya kimlik siyaseti olarak değerlendirilmenin yetersiz kaldığını düşünüyor; kadın bedeninin yönetimine makroekonomik hedefler üzerinden bakmanın da gerekliliğine dikkat çekiyorum.”
Panelde ikinci sözü ise Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Şevkat Bahar Özvarış aldı. “Nüfus Politikaları, Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Sağlığı” başlıklı bir sunum yapan Bahar Özvarış ise ilk sunumu tamamlayıcı bir biçimde biyopolitikanın kadın sağlığı üzerindeki etkilerini pratik sonuçlar üzerinden ele aldı.
Bahar Özvarış, Dünya Ekonomik Forumu’nun ekonomik katılım ve fırsatlar, politik güçlenme, sağlıklı olma ve hayatta kalma, eğitime erişim gibi indeksler üzerinden kadınların toplumsal yaşamdaki konumunu belirlediği çalışmaya göre Türkiye’nin 146 ülke arasında 127’nci sırada olduğunu aktararak sunumuna başladı. Türkiye’de nüfus politikalarının tarihsel gelişimini cumhuriyet döneminden bugüne özetleyen Bahar Özvarış; daha sonra ise nüfus artışı, doğurganlık hızı, nüfus yaş yapısı, doğurganlık tercihleri, yüksek riskli doğurganlık davranışları, kendiliğinden/isteyerek düşükler, anne ölümleri gibi başlıklarda veriler paylaştı.
Sorunun temel sebeplerini kadına bakış açısı, cinsel sağlıkta/üreme sağlığında hak temelli yaklaşım olmaması, bilinçli olarak hizmet sunulmaması ve mevcut sağlık sistemi olarak sıralayan Bahar Özvarış, Türkiye’deki yasal düzenlemelerin yarattığı kısıtlılıklardan ve doğurganlığı teşvik eden sorunlu söylemlerden örnekler verdi. Bahar Özvarış, son söz olarak şunları söyledi: “Kadınları doğurganlıkla ilgili ‘demografik bir araç’ olarak görmeyen, sadece ‘aile’ içinde ‘eş’ ve ‘anne’ olarak tanımlamayan, ‘kadın’ ve ‘eşit birey’ olarak dikkate alan, üreme haklarına saygılı, toplumsal cinsiyete duyarlı ve dönüştürücü bir yaklaşımla politika üretmek gerekir. Yaşamın, emeğin ve aşkın yarısı bizim!”
Panel, soru-yanıt bölümünün ardından son buldu.
TTB amblemi indir