F Tipi Cezaevlerine İlişkin TTB Raporu
F TİPİ CEZAEVLERİNE İLİŞKİN
TÜRK TABİPLERİ BİRLİĞİ
RAPORU
Adalet Bakanlığı tarafından 1997 yılında projelendirilen ve kamuoyunda uzun süredir “Hücre Tipi Cezaevi“ olarak tartışılan “Yüksek Güvenlikli Cezaevleri“ TTB İnsan Hakları Kolu tarafından 1997 yılında düzenlenen “Cezaevleri Sempozyumu“ nda “Hücre Tipi Cezaevi“ alt başlığı altında tıbbi boyutlarıyla tartışılmış ve izolasyonun insanın psişik ve fizik yapısı üzerinde yaratacağı ciddi tahribatlarından dolayı sempozyum sonuç bildirgesinde “ Hücre Tipi Cezaevi “nin tıbbi açıdan sakıncalı olduğu belirtilmiştir.
16 Haziran 2000 tarihinde İstanbul Barosu İnsan Hakları Merkezi Cezaevi Çalışma Grubu’nun çağrısı üzerine Kocaeli 1 Nolu F Tipi Cezaevi’ni inceleme amacıyla oluşturulan heyete İstanbul Tabip Odası İnsan Hakları Komisyonu üyeleri de katılmış ve inşaatı tamamlanmakta olan cezaevlerinde incelemelerde bulunulmuştur. Daha sonra 28.Temmuz 2000 tarihinde aynı özelliklere sahip olan “Sincan F Tipi Cezaevi” de içerisinde hekimlerinde bulunduğu bir grup tarafından incelenmiş sonuçlar kamuoyuna açıklanmıştır.
Kocaeli 1 No’lu F Tipi Cezaevi Kandıra mevkiinde şehir merkezinden oldukça uzak bir bölgede kurulmuştur. Çevresinde yerleşim birimi bulunmayan cezaevi 70 dönümlük arazi üzerine inşa edilmiştir. Oturum alanı 17 bin metrekare olan cezaevi, toplam 373 kişilik kapasiteye sahiptir ve 103 adet küçük grup izolasyon ünitesi (3 kişilik), 64 adet tek kişilik hücreden oluşmuştur.
3 kişilik küçük grup üniteleri iki kat halinde inşa edilmiştir. 25 metrekarelik alt kat bir adet tuvalet içermekte olup, tuvalet aynı zamanda banyo amacıyla da kullanılacak şekilde düşünülmüştür. Üst kat yatma amacıyla oluşturulmuş ve havalandırmaya bakan iki adet pencere içermektedir. Üst katta ısınma amacıyla küçük bir radyatör bulunmaktadır. Alt kata mazgal deliği içeren bir demir kapı açılmakta ve kapının 1/3 alt bölümünde yemek servisinin yapılacağı bir aralık bulunmaktadır. Alt katta havalandırmaya açılan bir kapı mevcuttur, kapının kilidi içeriden oluşturulmuştur. Havalandırma mekanı 30 metrekarelik bir beton alandır ve çevresi 8 metre yüksekliğinde beton duvarla çevrilidir. Her koridora 3 adet ünite açılmakta ve ünitelerin arasında oldukça uzun mesafeler bulunmaktadır.
Tek kattan ibaret olan tek kişilik hücreler 10 metrekarelik bir kullanım alanına sahiptir. Aynı nitelikleri taşıyan bir kapıyla girilen hücre bir tuvalet içermektedir , havalandırmaya bakan bir penceresi mevcuttur. Küçük grup izolasyon ünitelerinden farklı olarak dışarıdan kilit sistemine sahip bir kapıyla 25 metrekarelik aynı nitelikli bir havalandırma bölümüne açılmaktadır. Bu havalandırma alanına iki adet hücrenin kapısı açılmaktadır. Havalandırmaya koridordan direkt olarak açılan bir kapının gardiyanların girişi için kullanılacağının açıklanması bu hücrelerde kalacakların havalandırmaya çıkışlarının sınırlandırılacağını düşündürmektedir.
Tek kişilik “oda/hücre”lerden iki tanesi özel olarak düzenlenmiştir. Bu hücrelerin havalandırması yoktur, tüm yüzeylerinin vinileks kaplanacağı ve 24 saat gözetleneceği, buralara kendisine ve başkalarına zarar verecek nitelikte psikolojik rahatsızlığı doktor raporu ile saptanan tutuklu ve hükümlülerin konulacağı bilgisi verilmiştir.
Tek kişilik hücrelerin üst katında iş atölyesi amacıyla oluşturulmuş birimler mevcuttur. Bakanlık yetkililerinin verdiği bilgilere göre tretmana yanıt verecek tutuklu ve hükümlüler günün belirli saatlerinde bu bölümde değişik uğraşılarda bulunabileceklerdir. Bu birimler dışında ortak mekan olarak bir spor salonu ve bir kitaplık odası (kütüphane) oluşturulmuştur.
Cezaevi binasının üst katı idari işler için düzenlenmiştir. Mahkum kabul bölümünün üzerinde psikolojik ve sosyal rehabilitasyon çalışmaları için mekanlar, laboratuvar ve revir bulunmaktadır.
Adalet Bakanlığı Cezaevleri Genel Müdürlüğü yetkilileri Yüksek Güvenlikli Cezaevleri’nde uygulamaya ilişkin sorulara henüz bu konu üzerinde çalışmaların devam ediyor olması gerekçesiyle yanıt vermemişlerdir.
GENEL DEĞERLENDİRME:
3713 sayılı Terörle Mücadele Yasası’nın 16.madesinde bu yasa kapsamına giren suçlardan tutuklanan ve mahkum olanların cezalarının , “tek kişilik veya üç kişilik oda sistemine göre inşa edilen özel infaz kurumları”nda infaz edileceği , bu kurumlarda açık görüş yaptırılmayacağı , hükümlülerin birbirleriyle irtibatına ve diğer hükümlülerle haberleşmesine engel olunacağı öngörülmüştür. Aynı uygulamanın Çıkar Amaçlı Suç Örgütleriyle Mücadele Yasası’nın kapsamına giren suçlardan tutuklananlar ile mahkum olanlar hakkında da uygulanacağı öngörülmüştür.
Kanımızca ; hazırlanan projede insan unsuru gözardı edilerek , konu sadece güvenlik sorunu olarak algılanmakta ve cezaevi binasından başlayarak tam bir izolasyon hedeflenmektedir. Oysa bizlere tıp biliminin öğrettiği bir konu da insanın toplumsal bir varlık olduğudur. İzolasyonunun insanı kimliksizleştirmek , ağır psişik ve fizik bozukluklar yaratmak gibi sonuçlarının olduğu bilimsel verilerle ortaya konulmuştur. Fiziksel, sosyal ve psikolojik insani gereksinimleri yok sayan izolasyon yaklaşımı ile hükümlü güven hissi, dayanışma, paylaşım gibi haklardan yoksun bırakılmaktadır.
Bakanlık tarafından savunulan oda sisteminin temel iddiası , bireye yalnız kalabilme olanağı sağlamaktır. “Oda” ve “Hücre” kavramları arasındaki farkların üslup farkı olmaktan öte olduğunun anlaşılması soyutlama ve tecrit açısından değerlendirilmesi ile mümkündür. Oda sistemi cezaevlerinde odaların ortak yaşam alanlarına açıldıkları, F Tipi Cezaevlerinde ise fiziki ve hukuksal açıdan “soyutlama-tecrit” esasına dayalı hücrelerden ibaret bir yaşam planlandığı Ankara ve İstanbul Baroları tarafından da açıklanmıştır.. Yapılan incelemede oda olarak ifade edilen yerlerin gerek ortak kullanım alnına açılmaması, gerekse iç ve dış mimari tasarımın izolasyona göre planlanması hücre tanımlamasına denk düşmektedir.
Cezaevleri her türlü yerleşim alanından dikkat çekecek kadar uzak, ulaşımı zor ve geniş araziler içerisine kurulmuştur. Bu durumun cezaevi kompleksini kamunun en dolaysız haber alma ve incelemesinden mutlak şekilde izole ettiği açıktır. Yine; ilgili kişilerin (avukat, görüşçü) ulaşım ve irtibatı açısından sorun olacağı ve muhtemel hak ihlallerinin tespit ve takibinin ciddi biçimde zorlaşacağı da açıktır.
Cezaevi koruma duvarının dışında ve Jandarma hizmet binasına yakın inşa edilmiş tek katlı “bekleme yeri” 40-50 kişi kapasitelidir. Bu bina ile cezaevi alanı arasında irtibat bulunmayıp ana nizamiye dışında giriş bağlantısı kurulmamıştır.
Cezaevinin muhtemel kapasitesi (368 kişi) düşünüldüğünde; bekleme yeri kapasitesi avukat ve aile görüşlerinin süre, sayı ve periyotla sınırlanacağı izlenimini uyandırmaktadır. (Aile görüş kabinlerinin sayısı, yapısı ve görüşte iç hat telefon bağlantısının kullanılacak olması da bu görüşü güçlendirmektedir).
Aksi takdirde ise geniş açık arazi içerisinde başkaca bir bekleme yeri bulunmadığından aile ve avukatların bekleme süresince hava koşullarından (soğuk, sıcak, yağış vs.) ve fiziki zorluklardan (ayakta bekleme) korunması mümkün gözükmemektedir.
Her iki durumun da hukuksal ve sosyal açıdan ciddi biçimde eleştirilmeye ve muhakkak değiştirilmeye muhtaç olduğu değerlendirilmiştir.
Dış koruma duvarında bir nizamiye kapısı bulunmakla beraber esas kontrolün bina giriş kapısından girilen bölümde yapılacağı anlaşılmaktadır.
Yukarıda anlatılan bekleme odasında “x-ray” cihazı ve “el ayası taraması” cihazı bulunacağı belirtilmesine ve giriş kapısında ayrı bir “x-ray” cihazı ve boydan dilimli elektronik turnike kapı bulunduğu görülmesine rağmen, giriş bölümünde yer alan “erkek arama odası” ve “kadın arama odası” anlamdan yoksundur. Bu aynı zamanda ikinci kez elle arama anlamına da gelmektedir.
Bakanlığın önemli teknoloji yatırımı yaptığını açıkladığı “Yüksek Güvenlikli F tipi Cezaevi” girişine ayrıca birer elle arama odası yerleştirmesinin en hafifinden teknoloji kullanımının verimli hale getirilmediğini göstermektedir. Ancak elle aramanın bugüne kadar ki uygulamada açık olarak tespit edilmiş bulunan; hak ihlallerine varan psikolojik ve hukuksal veçhesi düşünüldüğünde teknolojik yatırımın genel zihniyeti değiştirmediği endişesi uyanmaktadır.
Cezaevinde ortak kullanım alanlarının bazıları idari bina içerisindedir ve kısıtlı mekanlardır. Ayrıca bu alanların kullanımının “tretmana” alınan yanıta göre bireysel olarak planlanacağı belirtilmektedir.
Tek kişilik izolasyon ünitesinde tutulacak olan kişilerin kalacakları mekanlar bir başkasıyla iletişimi bütünüyle engelleyebilecek bir tasarıma sahiptir. Havalandırma alanına iki ayrı hücre kapısının açılması iletişim açısından bir değer taşımamaktadır. Havalandırmaya çıkılıp çıkılmayacağı da dahil olmak üzere, burada yaşayacak olan kişinin tüm sosyal yaşantısı üzerindeki inisiyatif yetkililerin elindedir. Ayrıca tüm kapatılma birimlerinin elektrik, su ısıtma, merkezi yayın sistemleri dışarıdan kontrol edilebilecek şekilde düzenlenmiştir.
Ortak yemekhane bulunmadığı gibi, hücre kapısının yemek bölümü dahi infaz koruma memuruyla gerektiğinde yüz yüze iletişimi engelleyecek şekilde tasarlanmıştır. Kontrol Odası (Cezaevi Merkezi) yakınlarında bir “kantin” bölümü gösterilmiş olmakla birlikte tutuklu ve hükümlülerin bu mekanı kullanması imkan dışıdır. Böyle bir halde kantin kullanımı tamamen idarenin tasarrufu altında ve infaz koruma personeli aracılığıyla mümkün olacaktır.
Küçük grup izolasyon ünitelerinin ( 3 kişilik birimler ) yatma amacıyla kullanılacak olan üst katına üç yatak yerleştirildiğinde kalabalık koğuş yaşantısından daha geniş bir kullanım alanı elde edilmemektedir. Üç kişilik izolasyon üniteleri ses ve ısı yalıtımlıdır. Kullanılan çok miktarda yalıtım malzemesinin ısı izolasyonu yönünden avantaj sağlaması mümkün olmakla birlikte ciddi bir ses izolasyonu yaratarak tecrit fonksiyonunu arttıracağı değerlendirilmiştir.
Her iki birim için ortak özellikler içeren havalandırma sahaları ise yüksek beton duvarlarıyla insanlar dışında tüm dış dünyayla iletişimi engelleyecek nitelikler taşımaktadır
“Denetleme Koridoru” adı verilen geniş koridorlar cezaevini yatay ve dikey olarak kesmektedir. Bu koridorlarda bulunan pencere ve mazgallar aracılığıyla havalandırma ve kapatma alanları kontrol edilmektedir. Bu kontrolün; bir ve üç kişilik izolasyon birimlerinde tutuluyor olmalarına rağmen tutuklu ve hükümlülerin buradaki yaşamlarına sürekli gözetleme ve sınırları belirsiz bir fiili müdahale imkanı taşıdığı tespit edilmiştir.
Tüm bu özellikler göz önünde tutulduğunda F Tipi Cezaevlerinin bütünüyle izolasyona yönelik olarak tasarlandığı ve kamuoyunda hücre tarifiyle tanımlanmak istenen nitelikleri taşıdığı açıktır. Özellikle cezaevlerinin nasıl yönetildiğini ve genelgelerle her şeyin bir günde nasıl değiştiğini bilenleri , “oda tipi” cezaevlerinin tecrit hücreleri olmadığına inandırmak olanaksızdır. Örneğin,birkaç yıl önce “ insan yaşamına uygun olmadığı “ gerekçesiyle Eskişehir Özel Tip Cezaevini kapatan da , aynı yeri “beş yıldızlı otel “ ilan edende aynı bakanlıktır.
SAĞLIK AÇISINDAN DEĞERLENDİRME:
Kamuoyunda F Tipi Cezaevleri “villalar“ olarak tarif edilmektedir. Oysa mevcut mekanlar izolasyon dışı amaçlarla kullanılsa dahi sağlık açısından sakıncalar içermektedir.
Tuvalet aynı zamanda duş amacıyla kullanılacaktır. Ayrıca aynı ortamda çöpler de bulunacaktır. Çöpler ve kanalizasyona açılan çukurun olduğu ortamda banyo yapmak hem kişisel hem de hücre hijyeni açısından enfeksiyonlara açık olması dolayısıyla sakıncalıdır.
Aynı mekanda yemek yenileceği, uyunulacağı, tuvalet ve banyonun yapılacağı düşünüldüğünde ortaya çıkacak nem ve mikrobik ortam sağlık açısından uzun dönemde sakıncalar taşımaktadır.
Genel olarak 8 metrekarelik bir alanın en az aydınlatma yüzeyi 13 metrekare olması gerekirken , yüksek beton duvarlarla doğal ışığın girişinin engellenmesi nedeniyle aydınlatma yetersiz olacaktır. Bu durum “baca–koridor“ etkisi yaratacağından aynı zamanda temiz hava açısından da yetersizlik yaratmaktadır.
Güneş ışığının sağlanmasında yetersizliğin olduğu bu mekanlara çok küçük radyatörler yerleştirilmiştir. Bu durum kış aylarında ısınma sorunu yaratacaktır. Havalandırmanın ve beton yapının nitelikleri göz önünde tutulduğunda yaz aylarında sıcak ve nem problemleri yaşanacaktır.
İzolasyon ünitelerindeki hükümlülerin sağlık hakkından yararlanma durumları açık değildir. Gerek hekime ulaşabilirlik gerekse ikinci basamak sağlık hizmetlerinden yararlanmada yaşanan sorunların bu cezaevlerinde daha ağır seyredebileceği izlenimi oluşmuştur.
İdari bina içerisinde; idari personel ile birlikte “Sosyal Hizmet Uzmanı” ve “Psikolog” için odalar ayrıldığı görülmüştür. Bu iki personelin revir bölümünde bulunan sağlık biriminden (hekim, diş hekimi, revir sağlık personeli) ayrılarak idari binanın sağlık için ayrılan ünitesinin dışında yerleştirilmiş olması bakanlığın bu mesleklere yaklaşımındaki ciddi bir yanılgıyı göstermektedir.
Bu meslek gruplarının, müdür, savcı vb. idari personel odalarının bulunduğu binada istihdam edilmeleri fonksiyonel bir varlık gösteremeyeceklerini düşündürmektedir.
Ayrıca hekim-hasta ilişkisinde etik ve mesleki şartların oluşturulabilmesi için revirin idari bina dışında bulunması gerekmektedir.
F Tipi Cezaevleri projesinde kişinin sağlığının korunup geliştirilmesi ilkesi yok sayılmaktadır. Tam aksine kişinin yalnızlaştırılması, kimliksizleştirilmesi, bedenin ve belleğin esir alınması hedeflenmektedir. Proje en temel insani değerleri yok saymaktadır.
Fiziksel ve sosyal izolasyon ortamlarının tıbbi sonuçlarına ilişkin yapılmış çok sayıda bilimsel çalışma bu ortamların kişide fiziksel , ruhsal , sosyal açıdan onarılmaz yıkımlara yol açtığını ortaya koymuştur.
BİLİMSEL DEĞERLENDİRMELER:
Deney hayvanları üzerinde yapılan araştırmalarda, erişkin döneminden sonra akranlarından ayrılan ve tek tek izole kafeslere konulan ratlarda izolasyon süresine göre bazı değişiklikler gözlenmiştir. Erişkin ratlarda sosyal izolasyonun direk agresif etki yarattığı , saldırgan davranışların ortaya çıktığı gözlenmiştir ( Psychopharmacology, 1994 Journal of Comporative Psychology, 1993 ) .Bunların daha sonra akranları ile karşı karşıya kaldıklarında sosyal etkileşimlerinin ve diğerlerine olan ilgilerinin azaldığı görülmüştür ( Neuromethods, 1988 ).Erişkin döneminde izole edilen farelerde sosyal davranış bozuklukları gözlenmiştir ( Pharmacol Ther, 1990 ). Akranlarından ayrılan hamsterlerde kilo artışı, çevreye ve karşı cinse ilgi kaybı görülmüştür ( Pharmacol Ther, 1988 ). Benzer şekilde akranlarından ayrılan maymunlarda da depresyon geliştiği izlenmiştir ( Neuromethods, 1988 ). Erişkin farelerde sosyal izolasyonun emosyonel davranışlarda değişikliklere neden olduğu saptanmıştır ( Journal of General Psychology, 1993). İzole ratlarda izolasyonun yedinci gününde anksiyete tipi reaksiyonlar geliştiği, frontal kortekste reseptör düzeyinde değişikliklerin ortaya çıktığı saptanmıştır. Sosyal izolasyonun yarattığı emosyonel ve davranışa dair değişiklikler bu durumun yarattığı nöroendokrin ve nörokimyasal yanıt değişiklikleriyle ilintilidir.
İnsanlar üzerinde yapılan araştırmalarda , sosyal izolasyonun zaman içerisinde duyusal ve algısal deprivasyonun eşlik ettiği yoksunlukla ilintili psişik ve organik zedelenmeler yarattığı görülmüştür. İzolasyon duyusal ve algısal stimülasyonların sınırlandırılması sonucunda algı ve duyu bozukluklarının gelişmesine neden olabilmektedir. Bu durum bazı psikiyatrik tablolarla ilintili olduğu gibi , aynı zamanda görme ve işitme duyusunda azalma , sinirsel tipte sağırlık, tinnitus ( kulak çınlaması ) bu sonuçlar arasında gözlemlenenlerden bazılarıdır. İzolasyonun süresi ve kişinin psikolojik arka planına bağlı olmak üzere izolasyona maruz kalan kişilerde konsantrasyon bozuklukları, dissosiyatif tipte bozukluklar, depresyon, anksiyete bozuklukları, işitsel ve görsel halüsinasyonlar, uyku bozuklukları, entellektüel yeti azalması gibi tablolar ve semptomların ortaya çıktığı saptanmıştır. Yine bu tablolarla ilintili olarak agresif veya edilgen doğada davranış değişiklikleri, sosyal kimlik algısında bozulma, güvensizlik duyguları, kuşkuculuk, sosyal ilişki kalitesinde azalma, karşı cinsle ilişki kurmada güçlük gibi bozukluklar geliştiği görülmüştür. Psikolog Zubek , 1969 ve 1972’de Kanada’da insanlar üzerinde yaptığı deneylerde, gönüllü denekleri, fiziksel olarak rahat ama ses, ışık, vb. uyaranların sınırlandığı izole ortamlarda saatlerce tutmuştur. Dayanma süreleri farklı olmakla birlikte, deneklerin çoğunda sıkıntı, huzursuzluk, kötülük göreceği korkuları, sanrılar (hezeyanlar), işitsel ve görsel halüsinasyonlar ortaya çıkmıştır. Pencereleri dışarının görülemeyeceği kadar yükseğe yapılmış, yapay ışıkla aydınlatılan işyerlerinde ; kısmi duyusal yalıtıma bağlı ruhsal, bedensel belirtilerin ortaya çıktığı, iş verimliliğinin düştüğü saptanmıştır.
Kişi, uyarandan yoksun bırakıldığında, iç dünyasına ait uyaranları (hayaller, rüyalar, bilinçdışı süreçler vb.) dış uyaranlardan yani gerçeklikten ayırt edememekte ve gerçeklik duygusunu yitirilebilmektedir.
Teksas Cezaevi’ndeki intiharları inceleyen bir araştırmaya göre , intihar eden mahkumların % 97 si tek başına hücrede kalanlardır (Anno 1985). Whit ve Schimmel (1994) bir cezaevinde intihar etmiş mahkumlar üzerinde yaptıkları çalışmada, intihar edenlerin % 68’inin özel muameleye tabi mahkumlar olduklarını ve bunların 1’I hariç tümünün hücrede kaldıklarını bildirmişlerdir.
Sosyal izolasyonun yarattığı direk nöroendokrin yanıt değişiklikleriyle ilintili olarak; adet kesilmesi, kullanmada değişiklikler, erken menapoz bu değişikliklerin sonucunda ortaya çıkabilen tablolardır.
İzolasyon şartlarında bağışıklık sistemindeki yanıtta da değişiklikler gözlenmiştir. Tümör büyüme hızının arttığı , viral enfeksiyona yanıtın değiştiği saptanmıştır ( Brain Behav. İmmun 1969/Journal of Experimental Animal Science, 1994 ).
İzolasyon şartlarında hareket kısıtlılığı ve nemli ortam nedeniyle kas ve eklem rahatsızlıkları, nem, havasızlık ve ısınma şartları nedeniyle tüberküloz dahil solunum sistemi rahatsızlıkları; enfeksiyon hastalıklarına eğilim artışı bu şartlar altında gelişebilecek diğer sağlık sorunlarıdır.
İzolasyon ortamlarının tıbbi sonuçlarına tablo olarak Ek:1’de yer verilmiştir.
Yine özellikle cezaevlerine yönelik izolasyon ortamlarının tıbbi sonuçlarına ilişkin tıp literatüründe yer alan ve TTB tarafından ulaşılabilen 59 adet bilimsel makale listesi özetleri ile Ek:2’de sunulmuştur.
İNSAN HAKLARI AÇISINDAN DEĞERLENDİRME:
İnsan hakları alanındaki gelişmeler suç ve ceza kavramlarında da evrimleşmeye neden olmuştur. Eski/ tutucu olarak nitelenen görüşe göre suç bireysel olgudur dolayısıyla cezalandırmanın niteliği buna uygun olmalı ve kişi toplumdan tecrit edilmelidir. Bu görüş aynı zamanda mevcut toplumsal yapının mükemmelliği fikrini meşrulaştırır. Daha yeni olan görüşe göre ise suç toplumsal bir olgudur ve cezalandırma kişiyi tekrar topluma kazandırmaya yönelik bir süreç izlemelidir. Bu çerçevede “tretman”/iyileştirme kavramı doğmuştur. Bir diğer yaklaşım ise yeni ve tek tük uygulamaya başlamış bir görüştür. Neoklasik olarak tanımlanan bu görüşe göre tutuklu bir yargı kararıyla belli bir süre için özgürlüğünden yoksun bırakılmış kişidir. Bu süre içinde insanca ve adil bir uygulama içinde olmalıdır. İsteği dışında kendisini çıkışa hazırlayacak bir eğitim programını izlemeye zorlanamaz.
Görüldüğü gibi ceza rejimini insan haklarıyla uyumlaştırma eğilimi dünya çapında giderek daha fazla kabul görmektedir. Buna rağmen tecrit sistemini katılaştırmaya yönelik bir ısrar insan haklarının güncel gelişiminin çok gerisinde kalmak olacaktır.
Avrupa İnsan Hakları Komisyonu’na AİHS çerçevesinde ulaşan bu konudaki şikayet dilekçelerinin yıllara göre değerlendirmesi yapıldığında, komisyonun bu konuda giderek daha ılımlı modelleri telkin ettiği, devletlerin tecrit konusundaki tutumlarını gevşetmelerini istediği görülmektedir. Komisyon içtihatlarına göre uzun süreli tecrit hiç kabul edilebilir bir durum değildir. Özellikle sensoriel tecritle, tam bir sosyal tecritin birleştirilmesinin kişiliği tahribi sonucunu doğurabileceği ve bu durumun da ne güvenlik ne de herhangi bir nedenle haklı görülebilecek bir muamele biçimi oluşturmayacağı belirtilmektedir. Kaldı ki, her insan kendisinden haberdar olan, onu fark eden, etkileşebileceği diğer insan veya insanlara ihtiyaç duyar. Çünkü ancak onların bakışları, sesleri, dokunmaları ile benlik sınırları çizilir. Uzun süre insansız kalmak ben ile ben olmayan arasındaki sınırı bulanıklaştırır, benlik parçalanmasına yol açabilir. Bu parçalanmanın nasıl bir ruhsal acı verdiğinin en çarpıcı kanıtı, tecrit hücrelerindeki bazı mahkumların, işkencecilerin bedenlerine vereceği acıları, hücrelerinde, insansız, uyaransız kalmaya tercih etmeleridir.
Demokratik ülkelerde, devlet, mahkumları yaşamlarıyla ilgili hiçbir söz hakkı olmayan, sindirilmeleri, hiçleştirilmeleri gereken bireyler olarak göremez. Mahkumlar, insani ölçüler içinde belirlenmiş kurallara uyarak, zamanlarını cezaevinde geçirmek zorunda olan, toplumsal özgürlüğü kısıtlanmış bireylerdir. Bu ülkelerde mahkumların kendini geliştirme, dış dünya ile iletişim kurma, diğer mahkumlarla sosyal bağlar kurma, sağlıklı yaşama gibi bireysel hak ve özgürlüklerine dokunulamaz. Aksine, bu özgürlüklerin kullanımı rehabilitasyon anlayışı çerçevesinde desteklenir. Çağın bilimsel gelişmelerinden, sanattan, siyasal ve sosyal olaylardan haberdar olan, bunlara değin tepkilerini dile getirme olanaklarına sahip olan mahkum, cezaevinde kendisini yeniden üretebilecektir. Dış dünyadan kopmamış, üretken bir birey olarak dışarıdaki yaşama da uyumu kolaylaşacaktır.
SONUÇ
F Tipi Cezaevleri hücre tipi cezaevleridir.
İnsanın ruh ve beden sağlığı üzerinde olumsuz etkiler yaratacağının bilimsel olarak ortaya konulmuş olması,
Sosyo-kültürel yapı ve gelenekle çelişki oluşturması,
Dayandığı yasal düzenlemenin hukuka aykırılığı ve ortadan kaldırılması konusunda Adalet Bakanı da dahil tüm hukuk çevrelerinin mutabakatının olması,
İnsan haklarına aykırı bir uygulama olması nedenleriyle F Tipi Cezaevleri kabul edilemez.
ÖNERİLER
-İnşaatı sürmekte olan F Tipi Cezaevleri çalışmaları durdurulmalıdır.
-Cezaevleri, infaz sistemi ve hukuk sistemi ile bütünlük içinde ele alınarak değerlendirilmeli , insan haklarına, evrensel hukuk ilkelerine uygun çözümler üretilmelidir.
-Sağlık birimleri gerek personel gerekse donanım olarak desteklenmelidir.
-Cezaevleri denetiminde başta meslek kuruluşları ve insan hakları örgütleri olmak üzere ilgili kuruluşların yeralacakları şekilde yasal düzenlemeler yapılmalıdır.
-Bu amaçla , ilgili Bakanlıkların yanı sıra Türk Tabipleri Birliği, Türkiye Barolar Birliği , Türk Mimar ve Mühendis Odaları Birliği ve İnsan Hakları kuruluşları olmak üzere gerekli katılımla ulusal düzeyde bir çalışma grubu oluşturulmalıdır.
TÜRK TABİPLERİ BİRLİĞİ
EK:1
İZOLASYON ORTAMLARININ TIBBİ
SONUÇLARI
EK:2
İZOLASYON ORTAMLARININ TIBBİ SONUÇLARINA YÖNELİK BİLİMSEL MAKALE LİSTESİ
1-Community Ment Health J 1992 Aug;28(4):317-26Related Articles,
Books, LinkOut
Assessing and responding to suicidal jail inmates.
Winkler GE
Rock County Mental Health, Crisis Intervention Unit, Janesville,
Wisconsin.
“İsolation suicide riskinde belirleyici faktörlerden”
2- Psychiatr Q 1989 Spring;60(1):7-29Related Articles, Books,
LinkOut
National study of jail suicides: seven years later.
Hayes LM
“Cezaevi intiharlarında anahtar faktörler: isolaston, cezalanrıma, cezaevinde kalma uzunluğu”
3- J Am Acad Psychiatry Law 1997;25(3):285-94Related Articles,
Books, LinkOut
Does "isolation" cause jail suicides?
Felthous AR
“İsolation suicid eğilimli kişinin kendine zarar verme eğilimini artırır”
4- Forensic Sci Int 1997 Oct 6;89(3):167-74Related Articles,
Books, LinkOut
Prison suicide in Finland, 1969-1992.
Joukamaa M
University of Oulu, Oulu University Hospital, Department of Psychiatry,
Finland.
“Cezaevinde ölümlerin %47’si intiharlardan ve intiharların 1/3’ü isolasyon odalarında gerçekleştiriliyor.”
5- Characteristics of suicides by inmates in an urban jail.
Marcus P, Alcabes P
Department of Psychiatry, Albert Einstein College of Medicine, Bronx, NY.
Cezaevi intihalarının %91’i mahkumun yalnız başına kaldığı hücrelerde gerçekleşmiştir.
6-
|
: Int J Legal Med 1996;109(3):114-7 |
Visual evoked potentials in relation to factors of imprisonment in detention camps.
Vrca A, Bozikov V, Brzovic Z, Fuchs R, Malinar M
Institute for Medical Research and Occupational Health, Zagreb, Croatia.
“Visual Evoked Potential üzerine en belirleyici etkisi olanlar tek başına hücrede tutma ve bilinç kaybıydı.”
7-
|
1 : Tidsskr Nor Laegeforen 1995 Aug 10;115(18):2243-6 |
***[Hazardous health effect of isolation. A clinical study of 2 groups of persons in custody].
[Article in Norwegian]
Gamman T
Institutt for allmenmedisin, Universitetet i Oslo.
“27 + 27 mahkum üzerinde bir çalışma
Tümüyle diğer tutuklularla ilişki kurabilenler kuramayanların kıyaslanması yapılmış. İzole tutulanların daha az kısıtlayıcı cezaevi koşullarında olanlara göre daha fazla sağlık problemi gösterdiği; en sık rastlanan rahatsızlıklar başağrısı, boyun ağrısı, mide ve omuz ağrısı, anksiyete ve depresyon. Bu yakınmaları hücrede tutulma sürdükçe sürme eğiliminde, ve koşullar sürdükçe tedavi edilmeleri zor. “
8-
|
1 : Med Sci Law 1994 Oct;34(4):343-6 |
Monosymptomatic hypochondriacal psychosis and prolonged solitary confinement.
Humphreys M, Burnett F
University of Edinburgh, Department of Psychiatry, Royal Edinburgh Hospital.
“Bir olgu çalışması:
12 aylık hücrede tutulma sonrası ortaya çıkan tedaviye dirençli monosemptomatik hipokondrial psikoz gelişmiş. “
9-
|
1 : Psychiatr Clin (Basel) 1983;16(5-6):365-77 |
[Solitary confinement as risk factor for psychiatric hospitalization].
[Article in German]
Volkart R, Rothenfluh T, Kobelt W, Dittrich A, Ernst K
“Cezaevinde hücrede tutulanlar cezaevindeki diğer mahkumlara göre daha fazla psikiatrik hospitalizasyon gereksinimi görülmektedir.”
10-
|
1 : MMW Munch Med Wochenschr 1979 Mar 2;121(9):315-6 |
[Suicide in Bavarian prisons].
[Article in German]
Spann W, Liebhardt E, Seifert S
“Cezaevi intiharlarında en sık görülen method tekli hücrede kendini asma. “
11-
|
: Biol Psychol 1985 Feb;20(1):21-9 |
|
Evoked cortical potential correlates of rearing environment in rats.
Leah J, Allardyce H, Cummins R
Evoked cortical potentials were recorded from rats reared in either a complex sensory environment or in isolation. Potentials from enriched animals showed a decrease in amplitude with repeated somatic stimuli, whereas those from isolated animals did not. One hour after this experiment both groups showed similar decreases in potential amplitude with repeated stimulus. The results are interpreted as an habituation process whose development is influenced by early environment.
12-
|
Psychol Med 1982 Feb;12(1):61-72 |
|
Stereotypy in monkeys and humans.
Ridley RM, Baker HF
Stereotyped movements are described in monkeys and humans and are classified as arising from constraint, sensory deprivation in infancy, amphetamine treatment or psychotic states. It is argued that, with the exception of cage stereotypies, stereotyped behaviour is evidence of abnormality in the nervous system consequent upon distorted maturational processes, organic defect or biochemical disturbance. Stereotypy is associated with a state of cognitive inflexibility and social and sensory isolation in humans and monkeys. It is suggested that, while no simple biochemical disturbance in the brain can describe these various occurrences of stereotypy, the cross-species occurrence of a syndrome of isolation, cognitive inflexibility and stereotypy implies a related mechanism mediating these divergent effects. If stereotypy is regarded as a consequence of failure to use sensory input to direct behaviour, therapeutic regimes designed to stimulate responsive behaviours and social interactions are more likely to be effective in the long run than direct attempts to suppress stereotypy.
13-
|
Am J Occup Ther 1978 Jan;32(1):19-25 |
|
Effects of a low-stimulus environment on behavior.
Parent LH
Psychological studies related to sensory and perceptual deprivation, immobilization, and isolation provide a body of literature that describes behavioral deficits occurring in experimental low-stimulus and meaningless environments. Specific hospital environments analogous to those used in the sensory deprivation experiments can also be used to identify patients who may be at high risk for maladaptive behavioral change. The studies offer extensive experimental evidence to support occupational therapy theory that a variety of meaningful tasks and stimuli are necessary to support the hospitalized person's adaptive behavior.
14-
Zh Vyssh Nerv Deiat Im I P Pavlova 1986
May-Jun;36(3):496-501Related Articles, Books
[Behavioral reactions to stimulation of the emotiogenic zones of the
brain in the rats with different individual experience].
[Article in Russian]
Lebedev AA, Petrov ES
Emotional reactions evoked by electric stimulation of the hypothalamus and amygdala were studied in white outbred rats, grown either in conditions of isolation or in community. The method of self-stimulation İN shuttle box was used. The values of self-stimulation reaction were significantly lower and those of avoidance reactions were higher in animals bred in isolation. Their food-procuring behaviour disappeared faster at stimulation of the negative emotiogenic zones. The observed differences are due to plastic reorganization of the brain reinforcing systems.
15-
J Pers Assess 1990 Summer;54(3-4):694-703Related Articles,
Books, LinkOut
The effect of sensory deprivation and ego strength on a measure of
autistic thinking.
Harrison RH, Newirth J
Department of Psychology, Boston University, MA 02215.
In an experiment designed to test aspects of the psychoanalytic theory of ego functioning, 18 male and 18 female subjects were assigned in
equal numbers to a 3 1/2-hr period of either sensory deprivation (SD), social isolation (SI) or social participation (SP). Their level of
autistic thinking was assessed by a word-association measure
administered immediately before and immediately after the treatment
condition to which each subject had been assigned. Results showed that subjects assigned to SD showed an increase in autistic thinking scores
from pretreatment to posttreatment, whereas subjects assigned to the two control conditions (SI and SP) showed a decrease. Although Minnesota Multiphasic Personality Inventory (MMPI) ego strength (Es) scores
correlated negatively with the initial level of autistic thinking in all subjects, the experimental and control conditions had their greatest
impact on subjects who scored low in Es. Results were interpreted as supporting the hypothesis that consensual functioning (particularly for
subjects who scored low on Es) depends on continuing contact with
reality.
16-
J Psychol 1990 May;124(3):253-73Related Articles, Books,
LinkOut
Psychological factors in the antarctic.
Rothblum ED
Department of Psychology, University of Vermont, Burlington 05405-0134.
For the people who live and work in the Antarctic, isolation and extreme physical conditions cause considerable stress. This article reviews
psychological research on Antarctic residents, focusing on factors
related to the isolation (effective personnel selection, positive
adjustment, conflict, and reintegration into the home environment) and factors related to the physical environment (the extreme cold, high
altitude, increased radiation, sensory deprivation, and seasonal changes in activity level). Finally, Antarctic research has been applied to the study of future space travel and space station habitation.
17-
J Comp Neurol 1989 Aug 8;286(2):208-17Related Articles, Books,
LinkOut
Published erratum appears in J Comp Neurol 1989 Nov 22;289(4):709
Deprived somatosensory-motor experience in stumptailed monkey neocortex: dendritic spine density and dendritic branching of layer IIIB pyramidal cells.
Bryan GK, Riesen AH
Division of Biomedical Sciences, University of California, Riverside
92521.
Infant macaque monkeys (Macaca arctoides) were individually raised to age 6 months in large clear cubes built into one wall of a control
colony that allowed them visual access to it but not tactile contact. The two deprivation conditions (Cond 2 and Cond 3) were equal both in physical size and with respect to partial social isolation. They
differed in the degree of somatosensory-motor opportunity available
during development in that the Cond 2 chamber was empty, whereas Cond 3 contained ladders, a trapeze, and play objects. Four monkeys from each of these conditions were compared with four colony-reared (Cond CR)
monkeys. Neuroanatomical changes were evaluated by using light
microscopy in Golgi-Cox-stained neocortex. Dendritic spines on the
apical shafts of layer IIIB pyramidal cells were counted in primary
motor (MI), somatosensory (SI), and visual (area 17, V1) cortical
regions. Layer IIIB pyramidal neurons with somas of medium size were selected from each cortical region and the density of apical dendritic
spines determined. The basilar dendritic branches of these same neurons were traced, and the dendritic branching complexity was assessed in
order to compare the sensitivity of the dendritic spine and branching measures consequent to deprived rearing. The number of apical dendritic spines was significantly reduced in Cond 2 when compared with either Cond 3 or Cond CR (which did not differ from each other). This occurred in both MI and SI cortex, but not in the visual cortex, the region used as a control for a global brain effect. Branching complexity measured on the same pyramidal neurons was reduced only in MI cortex of Cond 2.
These results show spine density, a more direct measure of neuronal
connectivity, to be the more sensitive measure of early environmental deprivation. Also, the enriched environment provided by Cond 3 relative to Cond 2 offset the effect of partial social isolation such that both morphometric measures had values comparable to Cond CR monkeys.
18-
J Clin Nurs 1999 Jan;8(1):13-21Related Articles, Books, LinkOut
The psychological consequences of source isolation: a review of the
literature.
Gammon J
Smansea Institute of Higher Education, Faculty of Humanities, Education and Healthcare, West Glamorgan, UK.
Source isolation can be an extremely frightening and anxiety provoking experience. With the many epidemiological changes that are prevalent in the UK today the need to care for individuals in source isolation is becoming increasingly important to prevent the spread of infection in hospitals. However, the psychological effects of source isolation are not well understood or researched. This review defines and examines the historical developments of source isolation and then discusses related research which suggests possible effects of source isolation on an
individual's psychological well-being. Research which has determined the effects of sensory deprivation and social isolation are discussed, together with literature on the intensive care syndrome. This review highlights the lack of research on the psychological effects of source isolation. Furthermore, literature and research on related aspects of isolation suggests very serious effects are noted on the psychological well-being of individuals. Whilst a cessation of source isolation is not an option, urgent research is required to examine what nurse interventions can be implemented to ameliorate these negative effects.
|
19- Behaviour 1978;65(1-2):43-61 |
|
The effect of social isolation on the aggressive and sexual behaviour in a cichlid fish, Haplochromis burtoni.
Ferno A
PMID: 566544, UI: 78210372
|
20- Infirm Can 1977 Aug;19(8):20-3 |
|
[Social interaction and its role in the prevention of effects of sensory deprivation].
[Article in French]
Gervais N
PMID: 587108, UI: 77226930
|
21- Isr Ann Psychiatr Relat Discip 1975 Dec;13(4):297-320 |
|
Recent developments in child psychiatry?clinical paediatrics liaison consultation. II. Animal analogue-models of restraint-connected psychopathological reactions: the isolation and vertical chamber confinement studies.
Becker RD
Publication Types:
< >· Review PMID: 767287, UI: 76142018
|
22- Nervenarzt 1974 Nov;45(11):561-8 |
|
[Sensory deprivation as a method in psychiatry].
[Article in German]
Kempe P, Schonberger J, Gross J
PMID: 4453346, UI: 75119086
|
23- Percept Mot Skills 1974 Aug;39(1 Pt 2):443-50 |
|
Arousal and hallucinatory activity under two isolation conditions.
Levin J
PMID: 4424107, UI: 75032777
|
24- J Am Psychoanal Assoc 1974;22(3):626-42 |
|
The sensory deprivations: an approach to the study of the induction of affects.
PMID: 4455731, UI: 75134271
|
25- J Abnorm Psychol 1969 Oct;74(5):625-31 |
|
Relative effects of prolonged social isolation and confinement: Behavioral and EEG changes.
Zubek JP, Bayer L, Shephard JM
PMID: 5349408, UI: 70029030
|
26- J Abnorm Psychol 1968 Jun;73(3):183-94 |
|
Experimental and subject factors determining responses to sensory deprivation, social isolation, and confinement.
Zuckerman M, Persky H, Link KE
PMID: 5658514, UI: 68313081
|
27- Percept Mot Skills 1968 Aug;27(1):319-34 |
|
Responses to confinement: an investigation of sensory deprivation, social isolation, restriction of movement and set factors.
Zuckerman M, Persky H, Link KE, Basu GK
PMID: 5685709, UI: 69016634
|
28- Arch Gen Psychiatry 1966 Apr;14(4):356-65 |
|
Comparison of stress effects of perceptual and social isolation.
Zuckerman M, Persky H, Hopkins TR, Murtaugh T, Schilling M
Publication Types:
< >· Clinical trial · Controlled clinical trial PMID: 5910887, UI: 66113891
|
29- : J Clin Psychol 1967 Jul;23(3):330-3 |
|
Perceptual changes in social isolation and confinement.
Cole JD, Machir D, Altman I, Haythorn WW, Wagner CM
Publication Types:
< >· Clinical trial · Controlled clinical trial PMID: 6082121, UI: 68134240
|
30- Pers Soc Psychol 1968 Aug;9(4):369-76 |
|
Stress relations in socially isolated groups.
Taylor DA, Wheeler L, Altman I
PMID: 5670833, UI: 68392241
|
31- Mil Med 1966 Mar;131(3):254-8 |
|
Stress and adaptation as related to sensory/perceptual isolation research.
Shurley JT
PMID: 4955753, UI: 66097752
.........................................
|
32- Int J Law Psychiatry 1986;8(1):49-65 |
|
Effects of sensory deprivation in psychiatric seclusion and solitary confinement.
Grassian S, Friedman N
PMID: 3940165, UI: 86007248
|
33- J Gerontol Nurs 1985 Oct;11(10):10-3 |
|
Prevent social isolation before it starts.
Ravish T
PMID: 3851811, UI: 86060639
|
34- Soins Psychiatr 1984 Mar;(41):23-7 |
|
|
35- Tidsskr Nor Laegeforen 1995 Aug 10;115(18):2233 |
|
|
36- Psychol Bull 1980 Sep;88(2):469-93 |
|
Psychological effects of imprisonment on confined individuals.
Bukstel LH, Kilmann PR
PMID: 7422755, UI: 81032788
|
Crisis 1994;15(3):105-7, 122 |
|
37-Jail suicide in Mississippi.
Hayes LM
Department of Psychiatry, University Hospital, Gent, Belgium.
PMID: 7859476, UI: 95163309
|
38- Crisis 1994;15(3):105-7, 122 |
|
Jail suicide in Mississippi.
Hayes LM
Department of Psychiatry, University Hospital, Gent, Belgium.
PMID: 7859476, UI: 95163309
|
39- Am J Psychiatry 1980 May;137(5):603-4 |
|
Psychiatry and the prisoner.
Halleck SL
Publication Types:
< >· Editorial PMID: 7369408, UI: 80172906
|
40- Bull Menninger Clin 1983 Nov;47(6):558-65 |
|
The injustice within prisons.
Rumbaut M
PMID: 6652315, UI: 84080987
|
41- Soins Psychiatr 1984 Mar;(41):3-5 |
|
[Isolation and silence].
[Article in French]
Pelicier Y
PMID: 6564746, UI: 84250321
|
42- Acta Med Leg Soc (Liege) 1980;30(1):177-84 |
|
[Fitness for isolation].
[Article in French]
Lamothe P
PMID: 7223461, UI: 81180582
|
43- BMJ 1993 Nov 20;307(6915):1355 |
|
Care of suicidal prisoners.
Williams G
Publication Types:
< >· Comment · Letter Comments:
< >· Comment on: BMJ 1993 Sep 25;307(6907):805 PMID: 8257899, UI: 94080152
|
44- Dan Med Bull 1980 Nov;27(5):220-4 |
|
The war sailor syndrome.
Askevold F
PMID: 7449446, UI: 81089434
|
45- Tidsskr Nor Laegeforen 1980 Feb 20;100(5):307-9 |
|
[The Stockholm syndrome].
[Article in Norwegian]
Eitinger L, Weisaeth L
PMID: 7385161, UI: 80214547
|
46- Psychol Rep 1980 Feb;46(1):279-85 |
|
Isolation and psychosocial functioning.
Qualls PE, Justice B, Allen RH
PMID: 7367542, UI: 80167691
|
47- Przegl Lek 1981;38(1):15-26 |
|
[Self image and confinement in hitlerite concentration camps. Theoretical and methodological problems].
[Article in Polish]
Jakubik A
PMID: 7291601, UI: 82038688
|
48- Przegl Lek 1981;38(1):159-62 |
|
[Spiritual experiences of a prisoner].
[Article in Polish]
Kuzak Z
PMID: 7291602, UI: 82038691
|
49- Am J Psychiatry 1980 Sep;137(9):1115-6 |
|
Changing perceptions of the mental health needs of inmates in local jails.
Steadman HJ, Ribner SA
PMID: 7425171, UI: 81037168
|
50- Practitioner 1983 Jan;227(1375):119-23 |
|
The psychiatric assessment of remanded prisoners.
Gordon H
PMID: 6844226, UI: 83194766
|
51- BMJ 1995 Jan 14;310(6972):127 |
|
Assessing risk of suicide. Deal with self harm in prisons.
Rowlands RP
Publication Types:
< >· Comment · Letter Comments:
< >· Comment on: BMJ 1994 Oct 1;309(6958):861-2 PMID: 7718042, UI: 95135189
|
52- Med Sci Law 1983 Jul;23(3):189-92 |
|
International comparisons?alternatives to custody.
Hall Williams JE
PMID: 6633206, UI: 84038822
|
53- Psychiatr Neurol Med Psychol Beih 1967;7:110-21 |
|
[Care of prisoners from the mental health viewpoint].
[Article in German]
Szewczyk H
PMID: 5006401, UI: 86094826
|
54- Sygeplejersken 1986 Jan 29;86(5):30-1 |
|
[We are both caregivers and prisoners].
[Article in Danish]
Bjorn F, Olsen SE
PMID: 3642865, UI: 87094738
|
55- Rev Med Suisse Romande 1978 Oct;98(10):569-73 |
|
[Certain aspects of sensory deprivation].
[Article in French]
Assimacopoulos T, Muller C
PMID: 705156, UI: 79034980
|
56- N Z Nurs J 1978 Mar;71(3):8-10 |
|
Institutional neurosis.
Marsh J
PMID: 274676, UI: 78177669
57-
Sestoft DM, Andersen HS, Lillebaek T, Gabrielsen G.
Impact of solitary confinement on hospitalization among Danish prisoners in
custody.
Int J Law Psychiatry. 1998 Winter;21(1):99-108. No abstract available.
PMID: 9526719; UI: 98187467
58-
Suedfeld P.
Measuring the effects of solitary confinement.
Am J Psychiatry. 1984 Oct;141(10):1306-8. No abstract available.
PMID: 6486277; UI: 85020401
59-
Grassian S, Friedman N.
Effects of sensory deprivation in psychiatric seclusion and solitary
confinement.
Int J Law Psychiatry. 1986;8(1):49-65. No abstract available.
PMID: 3940165; UI: 86007248
TTB amblemi indir