GÖZALTI GİRİŞ VE ÇIKIŞ MUAYENELERİNE DAİR DOĞRULAR
- Gösterilerde ne olursa işkence kapsamında değerlendirilir?
- Alıkonulma yeri dışında barışçıl gösterilere katılanlara karşı güç kullanımı olursa (Anayasa Madde 17, Yakalama Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliği Madde 6-7, İstanbul Protokolü Paragraf 41, 629)
- Ters kelepçe uygulanır, aşırı gözyaşartıcı kimyasal kullanılır, zorla ve çıplak arama yapılırsa (Anayasa Madde 17, Yakalama Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliği Madde 7, İstanbul Protokolü Paragraf 41, 629)
Bununla birlikte İstanbul Protokolü 2022 yeni baskısında işkence kapsamı aşağıdakileri de kapsayacak şekilde tanımlanmıştır:
- Tek başına kapatılma ve diğer tecrit biçimleri (İstanbul Protokolü Prg. 41; 156; 372(r))
- Zorla yapılan beden aramaları ((İstanbul Protokolü Prg. 156)
- Zorla anal muayenesi de (İstanbul Protokolü Prg. 46; 152; 156; 171) dahil olmak üzere cinsel yönelim ve cinsiyet kimliğine dayalı şiddet ((İstanbul Protokolü Prg. 41; 50; 156; 282; 599; 600; EK II/V)
- Gözaltı giriş ve çıkış muayenelerini kim ve nerede yapar?
- Gözaltı giriş ve çıkış muayeneleri sadece hekim tarafından yapılmalı ve muhakkak bir sağlık kuruluşunda gerçekleştirilmelidir. Konu ile ilgili Yönetmelik ve Sağlık Bakanlığı Genelgesi de aynı şeyi söylemektedir:
Yakalama Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliği 9. Madde: SAĞLIK KONTROLÜ
- Tıbbi muayene, kontrol ve tedavi adli tıp kurumu veya resmi sağlık kuruluşlarınca yapılır.
- Hekim ile muayene edilen şahsın yalnız kalmaları, muayenenin hekim hasta ilişkisi çerçevesinde yapılması esastır.
- Hekim muayene esnasında 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 94’üncü maddesinde belirtilen işkence, 95’inci maddesinde belirtilen neticesi sebebiyle ağırlaşmış işkence ve 96’ncı maddesinde belirtilen eziyet suçlarının işlendiği yolunda herhangi bir bulguya rastlaması hâlinde, keyfiyeti derhâl Cumhuriyet savcısına bildirir.
Sağlık Bakanlığı GENELGE, 2005 /143: Adli tabiplik hizmetlerinin yürütülmesinde uyulacak esaslar
- Muayene yapmaya ve rapor tanzimine yetkili kişiler
- 3.1.6. Adlî vakaların muayenesi ve rapor tanzimi işlemi, mutlaka tabiplik yapma yetkisine sahip kişilerce ve muayeneyi yapanın çalıştığı kurumun bu işe uygun bir mekânında yapılacaktır.
- Muayenede dikkat edilecek hususlar ve muayene koşulları
- 3.2.4. Adlî vakaların muayenesi ve muayene koşullan ile ilgili olarak uyulacak hususlar:
a) Adlî vaka olarak sevkedilen kişi, tabip tarafından bizzat görülecek ve muayene edilecektir. Başkasının ifadesine dayanılarak rapor tanzim edilmeyecektir.
b) Muayene ve tetkikler sırasında temel insan hak ve hürriyetleri ile mahremiyete saygı kurallarına mutlaka uyulacaktır.
c) Muayenenin diğer kişilerin göremeyeceği ve duyamayacağı bir ortamda yapılması, muayene esnasında tabip ile muayene edilen kişinin yalnız kalmaları ve muayenenin hekim-hasta ilişkileri çerçevesinde gerçekleştirilmesi esastır. Gözaltı işlemi nedeniyle yapılan muayenelerde buna özellikle dikkat edilecek; diğer muayenelerde tabibin gerek görmesi halinde bir sağlık mesleği mensubu personel muayene ortamında hazır bulundurulabilecektir.
- Gözaltı giriş çıkış muayenesi hastane dışında toplu olarak karakollar ya da spor salonlarında yapılabilir mi?
Gözaltı giriş ve çıkış muayeneleri ve rapor düzenleme işlemleri mutlaka hekimlik yapma yetkisine sahip kişilerce ve muayeneyi yapanın çalıştığı sağlık kurumunda bu işe uygun bir mekanda yapılmalıdır. Sağlık kontrolü asla topluca ve emniyet birimleri, karakollar, spor salonları, araç içi gibi yerlerde yapılmamalıdır. Aksi halde hak ihlali olarak değerlendirilir.
- Gözaltı giriş ve çıkış muayenelerinde muayene odasında güvenlik güçleri bulunabilir mi? Kelepçeli muayene yapılabilir mi?
Gözaltı giriş ve çıkış muayenelerinde muayene odasında mümkün olduğunca hekim ve hasta yalnız olmalı, muayene hekim hasta ilişkisi içerisinde gerçekleştirilmelidir. Muayene diğer kişilerin göremeyeceği ve duyamayacağı bir ortamda ve hiçbir kısıtlayıcı araç olmadan (gözbağı, kelepçe) yapılmalıdır.
Hekim kendisi ve sağlık personelinin güvenliğinden şüpheye düşerse bunun gerekçesini muhakkak yazılı olarak açıklayarak muayeneye başka bir hekimi, sağlık personelini davet edebilir.
Güvenlik önlemleri kolluk tarafından alınır!!
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi birçok kararında muayene odasında polis bulunmasını doktor muayenelerinin etkinliğini azalttığını ve güvenilirliğini sarstığını belirtmektedir. (Akkoç/Türkiye, O.Karademir/Türkiye, Elçi/Türkiye)
- Gözaltı giriş ve çıkış muayeneleri bağlamında tıp etiği ile hukuk çelişmekte midir?
Tıp etiği ile hukuki metinler büyük oranda uyumludur, çelişmez!!
Tıp Etiği Hukuka Uygunluk
Hasta yararını gözetmek Hastasının yaşam ve sağlık hakkını öncelemek
Zarar vermemek Bilgilendirmek ve onamını almak
Adaletli olmak Standart tıbbi uygulama-tanı-tedavi
Özerklik Mesleki standartlara göre hareket etmek
Sır saklamak Mahremiyete saygı
(Anayasa, Biyotıp Sözleşmesi, Hasta Hakları Yönetmeliği, Yakalama, Gözaltına alma ve İfade Alma Yönetmeliği, Sağlık Bakanlığı Adli tabiplik hizmetlerinin yürütülmesi esasları Genelgesi, Tıbbi Deontoloji Tüzüğü, Dünya Tabipler Birliği Tıp Etiği Bildirgeleri, TTB Tıp Etiği İlkeleri, İstanbul Protokolü….)
Bununla birlikte İstanbul Protokolü çatışan yükümlülüklerden kaynaklanan ikilemler paragraf 175’de; ‘… böyle durumlarda sağlık çalışanları, temel etik kurallarını ihlal etmek ya da hastaya zarar vermek yerine, söz konusu yasaya veya düzenlemeye uymayı reddetmelidir…’ önerisinde bulunmaktadır.
