Sağlık alanının ticarileşmesi ve aşı tereddüdü ülkemizin iki büyük halk sağlığı sorunudur. Bu çerçevede neonatoloji alanında, dünyada kabul görmüş yetişmiş nitelikli bilim insanı gücümüze rağmen yenidoğan bebeklerin ölümü, sağlık alanındaki denetimsiz ticarileşmenin getirdiği yıkıcı etkiyi gözler önüne sermiştir. Ancak sağlık alanında yaşanan sorun sadece bununla sınırlı değildir. Aksine Sağlıkta Dönüşüm Programı’nın bir diğer olumsuz etkisi de aşı alanında yaşanmaktadır. Sağlık İstatistikleri 2023 Yıllığı Haber Bülteni’ne göre; ülkemizde 2023 yılında kızamık toplam vaka sayısı, 3 bin 571’i yerli vaka olmak üzere 5 bin 88’dir. Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2022 verilerini de dikkate alacak olursak, 2023 yılının kızamık açısından son zamanların en kötü yılı olduğu görülebilir:
Uygarlık tarihinde kanalizasyon hizmetleri ile yetkinleşen hijyen – sanitasyon hizmetleri ve aşılama yaşam kurtarma açısından en yüksek etkinlikteki iki halk sağlığı müdahalesidir. Çiçek hastalığı gibi dünyada 300 milyondan fazla insanın ölümüne yol açmış bir hastalık aşılama sayesinde dünyadan tamamen silinebilmiştir. Halen içerisinden geçmekte olduğumuz COVID-19 pandemisi de geliştirilen aşılar sayesinde yönetilebilir bir salgın haline getirilmiştir. Bu çerçevede araştırmalar COVID-19 aşılarının sadece Avrupa’da üç yıl içerisinde 1,4 milyon insanın ölümünü önlediğini kanıtlamıştır. Küresel aşı programlarının ise son 50 yılda 154 milyon insanın hayatını kurtardığı ve yaşama tutundurulan bu insanların 101 milyonunun 1 yaşından küçük bebekler olduğu bilimsel araştırmaların ispat ettiği şüphe götürmez bir gerçekliktir (1). Bu araştırmanın verileri, son 50 yılda önlenen her ölüm için ortalama 66 yıllık tam sağlık durumuna ulaşıldığına işaret etmektedir. Ayrıca bu araştırma, hayatları kurtarılan 154 milyon kişinin 94 milyonunun (%60) yaşamlarını kurtaran müdahalenin kızamık aşısı olduğunu kanıtlamıştır. Kızamık aşısı, 2000-2022 yılları arasında dünya çapında yaklaşık 57 milyon ölümün önlenmesini sağlamıştır. Bu dönemde, yıllık kızamık kaynaklı ölüm sayısı 761.000’den 136.000’e düşmüştür. Ancak, COVID-19 pandemisi süresince aşılamada yaşanan aksaklıklar, kızamık vakalarında yeniden artışa neden olmuştur. 2022 yılında dünya genelinde yaklaşık 9,2 milyon kızamık olgusu görülmüş ve 136.000 ölüm olmuştur. Düşük aşılama oranları nedeniyle, kızamık yeniden halk sağlığı için bir tehdit oluşturmaktadır (2). Kızamık aşısının, ölümleri engellemenin dışında kızamık hastalığının yol açtığı ilerleyici, sakat bırakan, sonuçta ölüme neden olan kronik bir beyin iltihabı "subakut sklerozan panensefalit (SSPE)” gibi durumları da önlediği bilimin kanıtladığı başka bir gerçektir.
Ancak COVID-19 pandemisi, tüm dünyada, çocuk bağışıklama konusunun gözardı edilmesine ve gözden düşmesine yol açmıştır. Pandemi nedeniyle sağlık sistemine aşırı yüklenme, aşı kaynaklarının COVID-19 pandemisine yönlendirilmesi, sağlık çalışanlarının niceliksel eksikliği ve pandemi nedeniyle yaşanan kapanmalar çocukluk dönemi aşılama programlarını aksatmıştır. Öte yandan COVID-19 pandemisi ile kendisini daha belirgin biçimde gösteren infodemi, çocukluk dönemi aşılamasının önündeki temel engellerden birisi haline dönüşmüştür. Yanlış, bilimsel olmayan ve kanıta da dayanmayan bilgilerin özellikle sosyal medya aracılığıyla geniş biçimde yayılması anlamına gelen infodemi, artık çocukların yaşama tutunmasını önleyen bir halk sağlığı sorunudur.
Ülkemiz özelinde yıllar içerisinde artan kızamık vakaları gerçeğini dikkate alırsak konu hakkında Sağlık Bakanlığı’nın başta çocukluk dönemi olmak üzere çocuk ve erişkin aşılama programına gereken ciddiyetle yaklaşmadığını ve Sağlıkta Dönüşüm Programı’nın niceliksel tedavi edici hekimliği önemseyen yaklaşımı karşısında koruyucu sağlık hizmetlerinin ciddi biçimde aksadığını düşündürmektedir. Bununla birlikte ne yazık ki, kendi bilimsel camialarında dikkate alınmayan, dışlanan ve hatta düşkün ilan edilen, cezalar verilen kimi tıp fakültesi diplomasına sahip şarlatanlar da ülkemizde yaşanan infodemi kaynaklı aşı tereddüdüne popüler olmak ya da kanıta dayanmayan “alternatif” satışlardan kazanç sağlamak amacıyla destek vermektedirler.
Uzmanlık Dernekleri Eşgüdüm Kurulu olarak, konu hakkında, yasal mevzuat değişiklikleri de dahil olmak üzere, kapsamlı bir eylem planı hazırlanması amacıyla Sağlık Bakanlığı’nın sağlık alanındaki uzmanlık dernekleri ve meslek örgütlerini toplantıya davet etmesini talep ediyoruz.
- Shattock AJ, et al. Contribution of vaccination to improved survival and health: modelling 50 years of the Expanded Programme on Immunization. Lancet 2024; 403: 2307-16.
- Dünya Sağlık Örgütü web sayfası. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/measles)
