TTB Artvin İli Arhavi İlçesi Sel Felaketi Raporu
Türk Tabipleri Birliği olarak öncelikle Türkiye’nin birçok yerinde ortaya çıkan ve doğanın, bireylerin, toplumun ve geçim araçlarının zarar gördüğü yangın ve sellerde yaşamını yitirenlerimizin yakınlarına başsağlığı ve sabır; yaralananlarımıza da acil şifalar diliyoruz. Değerlendirme Raporu, 29-30 Temmuz 2021 tarihlerinde sel alanına giden Türk Tabipleri Birliği tarafından hazırlanmıştır. Sel bölgesine, İçişleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) tarafından yapılan aşırı yağış ve sel tehlikesinin devam ettiği uyarıları ve akabinde tekrarlayan aşırı yağış dolayısıyla, planlanandan 3-4 gün daha geç ulaşılabilmiştir. Bu sebeple, hızlı değerlendirme raporumuz Olağandışı Durumun 4. Evresi’ni yani, olayın üzerinden 5 günden fazla bir süre geçtikten sonrasını yansıtmaktadır.
Arhavi ilçesi, Artvin sınırları içerisinde Rize ili komşuluğunda yer almaktadır. Nüfusu ortalama 17.000 civarında olmakla beraber olayın yaşandığı bayram tatili zamanında ilçede yaklaşık 35.000 kişinin olduğu düşünülmektedir. Ortalama 5000 kişinin yaşadığı köylerde de o dönemde yaklaşık 15.000 kişinin bulunmakta olduğu yetkililerden alınan bilgilerle kayda geçirilmiştir. Arhavi ilçesi Pilarget, Durguna ve Kamilet vadileri önünde Kabisre deresinin çevresindeki coğrafyaya yayılım gösteren, merkezi düz bir alana sahip bir ilçedir. Subtropikal bir iklime sahip bölgede su kaynaklarının da zengin olması sebebiyle çay, fındık başta olmak üzere mısır, kivi gibi birçok tarım ürünü yetiştirilebilmektedir.
Sel felaketi 22 Temmuz 2021 tarihinde sabaha karşı başlayan yağışın şiddetlenmesi neticesinde gerçekleşmiştir. Saat 07.00 sularında başlayan yağış 10.00 civarında en üst seviyeye varmış, öğleden sonra 15.00’a kadar sürmüştür. Bu pik noktasında ciddi maddi zarar meydana gelmiştir. İlerleyen günlerde yağış belli aralıklarla devam etmiştir. 26-27 ve 28 Temmuz 2021 tarihlerinde AFAD tarafından yeni bir sel uyarısı yapılmış ve bu zaman zarfında önemli miktarda yağış olmuş ve bir sel daha meydana gelmiştir. Bu selin dere çevresindeki yol ve tarlalara zarar verdiği kaydedilmiştir.
Bu süre zarfında metrekareye ortalama 174 mm3 yağmur yağdığı kayıtlardan anlaşılmıştır. En çok etkilenen mahalle ilçe hastanesinin de olduğu Boğaziçi Mahallesi’dir. Bu bölgede yaklaşık 10.000 kişi ikamet etmektedir. Geçen yüzyılın kayıtlarına bakıldığında bölgede 1920’lerde, 1950’lerde ve en son 1974 yılında ciddi sel felaketi yaşandığı görülmektedir. Bölge sel baskınları açısından öteden beri riskli olagelmiştir.
Sel baskınının gerçekleşmesinin sebeplerine bakıldığında birkaç başlık ön plana çıkmaktadır:
- İklim değişikliklerine bağlı nedenler: Geçmişte 20-30 senede bir görülen yağışların, artık beş ya da on senelik periyodlar halinde görülüyor olması ki, en son 2015’de Hopa’da meydana gelen sel felaketinden Arhavi ilçesi de etkilenmiştir.
- İmar planı sorunu: Boğaziçi Mahallesi yerleşkesinin büyük bölümünün dere yatağı üzerine inşa edilmiş olması ve mevcut durumdaki kot farkının yaklaşık 1,5 metre kadar dere seviyesinin aşağısında yer alması, maddi zararın önemli bir sebebi olarak göze çarpmaktadır.
- Dere yataklarının uygunsuz şekilde daraltılması: Akademik çevreler ile yapılan görüşmede, derelerin kenarına beton duvarların inşa edildiği, bu sebeple halkın su ile temas etmesine fiziksel bir engel yaratıldığı, aynı beton duvarların derelerin debisinde artışa da yol açtığı belirtilmiştir.
- Hidroelektrik santrallerinden (HES) kaynaklı hafriyat: HES’ler yörede akarsular üzerine kurulan, fazla verimli olmayan fakat hem akarsuya ve hem de çevresine ekolojik ve toplumsal yönden olumsuz etkileri bulunan küçük elektrik santralleridir. HES inşaatlarından çıkan hafriyatın yine dere yataklarına dökülmesi ve oluşan birikimin yoğun yağış ile beraber şehrin deşarjlarını sağlayan menfezleri tıkamaktadır. Öyle ki, dere yatağındaki birikimin fazlalığı, sel sonrası gözlemlerde dikkati çekmiştir. Özellikle hastanenin yanındaki menfezin tıkanması, hastane otoparkında ve askeriyeye ait bölgede suyun yükselmesine sebep olmuştur.
Belediye ile yapılan görüşmede, yaklaşık olarak bir yıl öncesinde Devlet Su İşleri’ne (DSİ) derelerin temizlenmesi konusunda dilekçe yazıldığı ancak bu talebe yanıt verilmediği ifade edilmiştir. Hafriyat, taş ve diğer yığıntıların sel ile şehre doğru taşınmasında bu ihmalin payına dikkat çekilmiştir[1].
- Ağaç kesimleri: Yüksek bölgelerde yapılan kontrolsüz ağaç kesimleri, fındık bahçeleri yerine çay ekimi için yeni alanlar açılmış olması toprak ve çevre yapısında zamanla değişmelere neden olmuştur.
Arhavi İlçe Devlet Hastanesi:
Olaydan etkilenen merkezlerden biri olan Arhavi İlçe Devlet Hastanesi’nde yapılan incelemelerde, 40 yataklı olan hastanenin şu an için yatış kabul etmediği gözlenmiştir. Diyaliz hastaları Hopa ve Borçka’ya yönlendirilmektedir. Pompa ve su tesisatındaki sorunun giderilmesini takiben, su numuneleri temiz çıktığında diyaliz çalışmalarına tekrar başlanacağının öngörüldüğü tarafımıza bildirilmiştir.
Yoğun yağış neticesinde zemin katta yaklaşık 50 santimetre yükseklikte bir su baskını gerçekleştiği bildirilmiştir. Etkilenen bölümler ve ekipman: Diyaliz su tesisatı, vakum ve pompa sistemi, kompresör, depoda bulunan bir dizi elektronik eşyalar, yedek ekipman ve sarf malzemeleri, asansörler, mutfakta yer alan fırın ve dondurucu, yine aynı katta yer alan eczanenin etkilenmesi sonucu antibiyotik, serum setleri, antipiretikler gibi bir kısım ilaçlarla diyaliz solüsyonlarının bir kısmı kullanılamaz hale gelmiştir. Arşivde yer alan belgelerin yere yakın olan ilk sırası yükselen sudan etkilenmiştir.
Elektrik ve su kesintisi nedeniyle yatan yedi hastanın Hopa ve Borçka’ya sevk edildiği bilgisi alınmıştır.
Şu an acil servis sevklerinde sorun yaşanmadığı tarafımıza bildirilmiştir.
Toplum Sağlığı Merkezi & Aile Sağlığı Merkezleri
Sorumlu hekimlerle yapılan görüşmede şehre ikinci gün elektrik, üçüncü gün temiz su sağlandığı bazı bölgelere suyun verilmesinin beş günü bulduğu belirtilmiştir. Bazı sağlık çalışanlarının ikamet ettikleri evlerin hasarlanması sonucu ikamet değiştirdikleri bilgisi alındı.
Halk sağlığı açısından, gastroenterit vakalarında henüz olağan dışı bir artışın gözlenmediği, suların klor miktarında artışa gidildiği belirtildi. Bol miktarda hazır su şehir sakinlerine kapalı plastik şişeler ve tankerlerle ulaştırılmış, ihtiyacın giderilmesi sağlanmıştır. Sahra mutfakları ile halkın sıcak yemek ihtiyaçları karşılandığı belirtilmiştir. Düzenli olarak su örnekleri alındığı ve herhangi bir patolojik üremeye rastlanmadığı ifade edilmiştir. Sık yapılan belediye anonsları ile halkın çeşme/şebeke suyu kullanmaması gerektiği bilgisi verilmiştir. Bu arada yapılan tetkiklerde içme suyu şebekesine kanalizasyon karıştığına dair bir bulgunun saptanmadığı belirtilmiştir.
Toplum sağlığı merkezi (TSM) COVID-19 aşılaması için gelenleri hastaneye yönlendirirken aile sağlığı merkezlerinde (ASM) COVID-19 aşıları uygulanmaya devam edilmektedir.
Hastane, ASM ve TSM kayıtlarında herhangi bir mortalite olgusu bulunmamaktadır. Bir ayak fraktürü ve travmaya bağlı kesiler ile abrazyonlar haricinde sele bağlı başka kayda değer primer veya sekonder morbidite oluşmamıştır.
Hekimlerle yapılan görüşmelerde, hastanenin durumuna ilişkin elde edilen ön bilgiler teyit edilmiş olup, ayaktan sağlık hizmeti sunma konusunda bir sorun yaşanmadığı anlaşılmıştır. Selin yarattığı travmaya ikincil olarak, olağandışı şartlarda hizmet sunulmasının zorluğu hekimler tarafından dile getirilmiştir.
Sağlık çalışanları yaşadıkları zorlukları, ikincil travmatizasyonları ifade eden şu cümleleri kurmuşlardır:
“Hastane otoparkını su bastığında arabamız yüzerken hastane başvurularını karşılamak çok zordu, araba cidden sular altında ya da evimizi apartmanımızı su basmış; bunları düşünürken çalışmak hiç kolay değildi.”
“Apartmanda kalmak riskli dediler, oteli aradık orası da kabul etmedi, birkaç gün göçebe gibi yaşayıp nöbete gelmek zorunda kaldık.”
Arhavi Doğa Koruma Platformu üyeleri ile yapılan görüşmede bu sel olgusunun ciddi bir ekolojik sorun olduğu ve bu konuya ilişkin uzun zamandır halkı bilgilendirme çalışmaları yürütüldüğünü belirtmişlerdir. Sel olduğu günlerde geniş katılımlı bir halkı bilgilendirme toplantısının yapılmasının planlandığı ancak yaşanan felaket nedeniyle bunun ertelendiği, ağustos ayı içinde akademisyenlerin de katılımıyla bu halk toplantısının yapılacağı bilgisi alındı. Ek olarak yaşanan bu doğa felaketinde tüm kurumların işbirliği içinde çalıştığı ve dayanışma örneği gösterdikleri vurgulandı. Maddi hasarın yavaş yavaş karşılanmaya başlanmasının halk üzerindeki travmanın azalmasına katkıda bulunduğu belirtilmiştir.
Hayvan barınağı gönüllüsünün aktardığı bilgilere göre; barınağın şehir merkezinin dışında yer aldığı, barınakla dere arasından yol geçtiği fakat gönüllülerin çalışmalarının ve halktan gelen yardımların devam ettiği vurgulandı. Alanın belediye tarafından tahsis edilmiş olduğu ve bir belediye temizlik görevlisinin barınak için görevlendirildiği bilgisi de alınmıştır. Yağışın en yoğun olduğu saatlerde görevlinin barınağa ulaşarak hayvanların kafeslerinin açıldığı belirtildi. Suyun yükselmesiyle de hayvanların dışarıya taşınmaya çalışıldığı, bunun büyük ölçüde başarıldığı söylendi. Bunun yanında maalesef 40 köpekten 8 tanesinin kurtarılamadığı, ölümlerin sele kapılarak ya da gelen yoğun suyun etkisiyle barınak alanı içinde boğulmak suretiyle yaşandığı bilgisi paylaşıldı. Konuya dair sosyal medyaya yansıyan bilgilerin bir kısmının hatalı olduğu, kafeslerin kapaklarının açıldığı ama bazı köpeklerin yoğun debinin yarattığı hareket alanındaki kısıtlama nedeniyle alan içinde sıkışarak can verdikleri belirtildi.
Türk Tabipleri Birliği
Türk Tabipleri Birliği Olağandışı Durumlarda Sağlık Hizmetleri Kolu
* İşbu rapor, 29-30 Temmuz 2021 tarihlerinde tarafından Arhavi Devlet Hastanesi Başhekimi, Acil Servis, Aile Sağlığı Merkezleri ve Toplum Sağlığı Merkezi doktorları, Arhavi Belediye Başkanı, Arhavi Doğa Koruma Platformu üyeleri ve NERO Hayvan Barınağı gönüllüsü ile yapılan görüşmeler neticesinde hazırlanmıştır.
Sel baskını günlerinden kareler:
Boğaziçi Mahallesi girişi
Hastane bahçesi
Rapor zamanı çekilen kareler:
Dere yatağı ıslah çalışması
İkinci sel baskınında hasarlanan yol
Hayvan barınağı bahçesi
Boğaziçi Mahallesi
[1] Haziran 2020’de Arhavi Belediyesi, 10287974.011/767 numaralı resmi yazısıyla DSİ 26. Bölge Müdürlüğü’ne (Artvin) müracaat ettiğini belirtmiştir.