İşyerlerinde COVID-19 Risk Değerlendirmesi

Çalışmanın Amacı

İşyeri hekimlerine COVID-19’a ilişkin riski değerlendirerek yönetme konusunda rehberlik etmek ve riski kabul edilebilir seviyelere düşürebilmek için kontrol önlemleri önerileri sunmaktır. Bu çalışma, işle ilgili sağlık ve güvenliği korumak için COVID-19’dan kaynaklanan risklerin nasıl yönetileceği konusunda yardımcı olur. Ayrıca tüm işçilerin ve diğer ilgili tarafların, ziyaretçilerin korunmasına ilişkin rehberlik sağlar.

Öncelikle; işin niteliğine bakılmaksızın bütün kuruluşlarda ilgili rehberlerde tarif edilen önlemler alınmadıkça işçilerin çalışması gerekmemelidir. Üretim süresinde, çalışanları ve ilgili bütün tarafları COVID-19’dan korumak için etkili önlem almak ve bu konuda yapılanları göstermek gereklidir.

Bir sistem yaklaşımı benimseyerek, kaynakların ve çabaların koordinasyonunun sağlanması COVID-19’u yönetmede çok önemlidir:

1. Kuruluşun sağlıklı ve güvenli bir şekilde çalışması için ne yapılması gerektiğini planlaması,
2. Kuruluşun yapmayı planladığını yapması,
3. Ne kadar iyi çalıştığının görülüp, kontrol edilmesi,
4. Sorunların düzeltilmesi ve kuruluşun yaptıklarını daha da etkili hale getirmenin yollarının aranması gereklidir.

Risklerin Değerlendirilmesi ve Planlanması

COVID-19’la ilgili riskleri değerlendirmeden önce kuruluş, çalışanların sağlığını ve güvenliğini etkileyebilecek belirli dış ve iç sorunları ve bu sorunların pandemiden nasıl etkilendiğini dikkate almalıdır. Kuruluş, riski değerlendirirken ve operasyonları başlatma, sürdürme veya değiştirme planları yaparken bu konuları dikkate almalı ve risklerin sürekli olarak değerlendirilmesini sağlamalıdır.

Bu faaliyetlere katılım teşvik edilmelidir, çalışanlar ve temsilcileri COVID-19 ile ilgili riskleri değerlendirmeye ve bunları nasıl yöneteceklerine dair kararları alma sürecine katılmalıdır.

COVID-19 ile ilgili riskleri tamamen ortadan kaldırmak mümkün olmasa da bu riskleri azaltmak için çalışanlara yönelik riskler tanımlanmalı ve önceliklendirilmelidir.

İşin nasıl organize edileceğine ve nerede çalışılacağına ilişkin yapılması gereken olası pratik değişiklikler konusunda sistematik bir yaklaşım benimsenmeli; COVID-19 ile ilgili riskler ve faaliyetler sınıflandırılmalıdır:

1. Evden çalışmanın mümkün olduğu kuruluşlar.
2. Evden çalışmanın mümkün olmadığı ancak işyerinde yapılacak düzenlemelerle fiziksel mesafe korunarak çalışma olabilecek kuruluşlar.
3. Evden yapılamayan ve işyerinde fiziksel mesafe kurallarına uygun çalışılamayan kuruluşlar.

Kuruluş, evden çalışanların fiziksel ve ruhsal sağlığını korumak için ek destek önlemlerinin uygulanmasını sağlamalıdır.

Evden yapılamayan ve fiziksel mesafeye ilişkin yönergelere uyulamayan iş faaliyetleri yalnızca faaliyetler zorunluysa ve ek önlemlerle riskler azaltılarak çalışılmalıdır.

Bu riskleri ele almayı planlarken mevcut işçi sağlığı ve güvenliği (İSG) risklerini ve bunları yönetmek için zaten uygulanmakta olan önlemler hesaba katılmalıdır. Mevcut iş süreçlerindeki tüm değişikleri hesaba katılarak İSG önlemlerinin ve kontrollerinin ayarlanması gerekip gerekmediği değerlendirilmelidir.

Kuruluş, COVID-19’la ilgili riskleri yönetme taahhüdünü tüm taraflara iletmeli ve çalışanlar ile ilgili diğer tarafları genel güvenlik önlemleri, kontrolleri ve onlardan ne beklendiği hakkında bilgilendirmelidir.

İletişim, fiziksel mesafe, hijyen ve gerekli davranışlar konusunda işyerine gelmeden önce, işyerine varışta, girişte ve işyerinde olduğu sürede açık ve güncel rehberlik sağlanmalıdır. Kuruluş, doğrulanmış ve şüpheli vakaları yönetmek için süreçleri belirlemelidir.

I- Risk Değerlendirmesi Taslağı

Birinci bölümde risk değerlendirme örnekleri verilmiştir. Bunların her işyerine göre sayısı artacak/değişecek ve somut duruma göre rakamsal karşılıklarıyla gerçek bir değerlendirme halini alacaktır.

1. Faaliyet: Çalışanların işyerine gelmesi,

Tehlike: Belirtisi olan bir çalışan

Risk: İşletmeye girdikten sonra bulaşa yol açması

Risk altındaki kişiler: Tüm çalışanlar

Amaç: Belirtisi olan çalışanın sağlık durumu netleşinceye kadar işletmeye girmesinin önlenmesi, eğer girdiyse en kısa sürede hastaneye sevkinin, uygun bir biçimde sağlanması.

Önlemler:

1. Çalışanın işe gelmeden önce kendi kontrolü ile doğrudan bir sağlık kuruluşuna gitmesinin prosedürü oluşturulmuş mu, işletiliyor mu?
2. Girişte ateş kontrolü sağlanıyor mu?
3. Girişte fiziksel mesafe kurallarına uygun düzenleme oluşturulmuş mu?
   1. Servisler taşıma kurallarına uygun mu?
   2. Servislerin giriş kapısına yanaşmalarının düzenlenmesi yapılmış mı?
4. Sağlık biriminin dışında çıkışa yakın bir izolasyon odası var mı? Odanın faaliyet düzeni belirli mi? Kullanılır durumda mı?

2. Faaliyet: İşletme içinde geçen tüm zamanlar

Tehlike: İşletme içindeki asemptomatik çalışan

Risk: İşletmedeki diğer çalışanlara bulaşması

Risk altındaki kişiler: Tüm çalışanlar

Amaç: İşletme içinde bulaşı engellemek, olursa en kısa zamanda tespit etmek ve izolasyonunu sağlamak.

Önlemler:

1. İşletme içinde maske takılması sağlanıyor mu, maskesiz durumlar en aza indirilmiş mi ve bu durumlar için özel yöntemler oluşturulmuş mu?
   1. Çay/kahve molaları kaldırılmış mı? (ya da çay/kahve mola alanları mesafeler işaretlenerek düzenlenmiş mi? Çay/kahve servisi maske, eldiven ve yüz siperliği olan bir kişi tarafından mı yapılıyor?)
   2. Yemekhane masaları uygun separatörlerle ayrılmış mı? (ya da yemek masaları yüz yüze olmayacak ve fiziksel mesafe korunacak şekilde düzenlenmiş mi?) Yemek saatleri yeniden düzenlenmiş mi?
   3. Soyunma odalarının kullanılması yeniden düzenlenmiş mi?
2. Çalışma alanlarında fiziksel mesafeye göre çalışılması, bunun olamadığı yakın çalışma durumlarında; Yüz siperliği veya koruyucu gözlük kullanılması sağlanmış mı?
3. Enfeksiyon yayılmasını önlemenin yollarını açıklayan poster/afiş, tabela ve uyarı işaretleri yerleştirilmiş mi?
4. Her (+) tespit edilen çalışanın geriye doğru izi sürülerek kimden hastalığı aldığının bulunması olan Filyasyon çalışması İşyeri hekimi tarafından yapılıyor mu? Bu süreçte bir bölümde kısa süre içinde toplu vakalar tespit edilirse o bölümde işletme içi bulaş kaynağını bulmak için tarama testi (PCR) yapılması prosedürü var mı?

3. Faaliyet: İşletme içindeki hareketlilik sırasındaki temaslar

Tehlike: Kontamine yüzeyler (kapı kolları, merdiven tırabzanları vs.)

Risk: İşletmedeki çalışanlara bulaşma

Risk altındaki kişiler: Tüm çalışanlar

Amaç: Temas ile bulaşmanın olabileceği bütün yüzeylerin temizlenmesi, hijyen durumunun sağlanması, bu yüzeylerin kontamine edilmesinin önlenmesi.

Önlemler:

1. Temizlik görevlileri tarafından tüm merdiven tutma yerleri, ofis içi masalar, bilgisayar, klavye, dinlenme alanı masaları, zeminler düzenli olarak dezenfekte edilmekte midir? Temizlik periyodu arttırılmış mıdır?
2. İşyeri hekimi temizlik çalışanlarına eğitim vermekte midir?
3. Öksürük, aksırık adabı oluşturulması çalışması yapılmakta mıdır?
   1. Afiş, poster ile paylaşılmakta mıdır?
   2. Merkezi ses sistemi ile duyurulmakta mıdır?

4. Faaliyet: Ek bir sağlık sorunu olanların durumu

Tehlike: Kronik hastalığı olan, hamile ve 60 yaş üstü çalışanlar

Risk: Daha uzun ve daha ağır hastalık geçirmeleri

Risk altındaki kişiler: Kronik sağlık sorunu olan, belirlenmiş çalışanlar

Amaç: Sağlık açısından yüksek riskli çalışanların daha sıkı korunmaları.

Önlemler:

1. İşletme içindeki 60 yaş üstü, hamile ve kronik hastalıkları olan çalışanların listesi var mı?
2. Bu çalışanların uzaktan/evden çalışmaları, mümkün olmazsa idari izinli olmaları sağlanıyor mu?
3. Bu çalışanların sağlık izlemleri işyeri hekimi tarafından daha sıkı yapılıyor mu?

5. Faaliyet: İşletme araçlarıyla ulaşım

Tehlike: Ortak kullanılan araçlar

Risk: Kontaminasyon yoluyla bulaşma

Risk altındaki kişiler: Bu araçları kullanan çalışanlar

Amaç: Ortak kullanılan araçların bulaş kaynağı olmasının önlenmesi.

Önlemler:

1. Ortak kullanılan araçların temizlik düzeninin yeniden belirlendi mi? (Ortak kullanılan ekipmanların dezenfeksiyonu prosedürü var mı?)
2. Bu araçların kullanım programı yeniden belirlendi mi?
3. Ortak ekipman dezenfeksiyonu için alanlara yüzey dezenfektanı temin edilmiş mi?
4. Çalışanlara ortak ekipman dezenfeksiyonu için eğitim verilmiş mi?

6. Faaliyet: İşletmeye çalışanların dışında gelenlerin hareketliliği

Tehlike: Hasta ziyaretçiler ve müşteriler

Risk: Hastalığı çalışanlara bulaştırma

Risk altındaki kişiler: Tüm çalışanlar

Amaç: İşletme içine hastalık bulaşmasının önlenmesi.

Önlemler:

1. İşletmeye girişte ateş ölçümü yapılıyor mu?
2. COVID-19 bulgularının olup olmadığı, son 2 günde PCR testi yapılıp yapılmadığı, COVID-19 hastalığı olan birisiyle temasının olup olmadığı sorgulanıyor mu?
3. HES kodu ile COVID-19 kontrolü yapılıyor mu?

7. Faaliyet: Ortak kullanılan ekipmanlar (yazıcı, klavye, el bilgisayarı, ortak kullanılan el aletleri, vinçler, forklift vb.)

Tehlike: Kontamine ortak ekipmanlar

Risk: Ortak ekipman kullanan çalışanlara hastalık bulaşması

Risk altındaki kişiler: Tüm çalışanlar

Amaç: İşletme içine hastalık bulaşmasının önlenmesi.

Önlemler:

1. Ortak ekipmanların dezenfeksiyonu prosedürü var mı?
2. Çalışanlara ortak ekipmanların dezenfeksiyonu eğitimi verilmiş mi?
3. Çalışılan alanda yüzey dezenfektanı mevcut mu?

II- İSG Ekibinin Kontrol Listesi

Bu bölümde her işletmenin özgün durumuna göre yapılmış olan RD’nin değişen koşullara uyumlu olmasını ve sürekli canlı kalmasını sağlamak için İSG ekibi tarafından yapılması gerekenler anlatılmaktadır.

1. Risk Değerlendirmesi, herkesi, tüm alanları ve bütün faaliyetleri kapsıyor mu? COVID-19’a karşı yapılan risk değerlendirmesi güncelleniyor mu?
2. RD sonuçlarına göre Hijyen, Enfeksiyon Önleme ve Kontrol İçin Eylem Plan(lar)ı hazırlanmış mı, güncelleniyor mu, uygulanıyor mu?
   1. Çalışanın işe gelmeden önce kendi kontrolü ile doğrudan bir sağlık kuruluşuna gitmesinin prosedürü işliyor mu, aksamalara bağlı gözden geçiriliyor mu?
   2. İşe girişte ölçülen ve doğrulanan vücut sıcaklığı değeri en az 38ºC olan kişilerin ilk ölçümden en az 15 dakika sonra tekrar ölçülmesi halen vücut sıcaklığı değeri 38ºC ve üstü olan kişilerin işyerine alınmayıp en yakın sağlık kuruluşuna sevki ile ilgili prosedür işliyor mu?
   3. COVID-19 belirtileri gösteren kişilere yapılacak işlemler ile ilgili asgari olarak aşağıda belirtilen adımların uygulamasında aksama var mı, düzeltici önlem alınıyor mu?

(Belirti gösteren çalışanın maske takması sağlanarak, ayrı bir alana alınır. İşyeri hekimine haber verilerek sağlık kuruluşuna sevki sağlanır. Hastanede tanı ve tedavi süreci takip edilir. Hangi tıbbi kategoriye girdiği belli olmasına bağlı olarak çevresindekiler için temaslı tespiti yapılır. Buna göre ‘yakın temaslı’ olduğuna karar verilenlerin rehberde belirlenmiş sürede evlerinde karantinaya alınmaları sağlanır. Tanı alan ve yakın temaslılarının listesi ilçe sağlık müdürlüğü ile paylaşılır.)

2. 4. Üretim/çalışma kapasite kullanımı salgının seyrine göre bulaş riskini minimum düzeyde tutacak şekilde yeniden düzenleniyor mu?
   5. COVID-19 semptomları olan hastaları tespit edebilmek için düzenlemeler iyileştiriliyor mu, bu düzenlemeler için gerçekleştirilecek faaliyetler denetleniyor mu? Sorumluları aktif mi?
3. Bu Plan(lar)ı kapsamında uygulayacağı kontrol önlemleri hiyerarşisi belirlenmiş mi?
   1. Semptomları (belirtileri) olan kişilerin erken saptanmasını,
   2. Sağlık otoritesine bildirilmesini/raporlanmasını,
   3. Kişilerin erken izolasyonunu,
   4. Kişilerin sağlık kuruluşuna nakledilmesi/naklinin sağlanmasını kapsıyor mu?
   5. Doğrulanmış COVID-19’lu personelin iyileşmesini takiben rehberde belirlenmiş izolasyon sonrasında işe dönmesinin sağlanması prosedürünün uygulamasında aksamalar gözleniyor mu, bunlar tespit ediliyor mu, düzeltici önlem alınıyor mu?
4. Virüsün bulaş yolları ve önlenmesine yönelik çalışanların/personelin düzenli eğitimi, uygun el hijyeni ve ortam temizliği ile COVID-19 farkındalığının sağlandığı kontrol ediliyor mu?
5. Enfeksiyon yayılmasını önlemenin yollarını açıklayan poster/afiş, tabela ve uyarı işaretleri yenileniyor mu?
6. Pandemi birimi/ekibi oluşturulmuş mu, ilgili tüm faaliyetleri koordine ediyor mu?
7. Hijyen, enfeksiyon önleme ve kontrolün sağlanmasının etkili şekilde uygulanması ile proseslerin işletilmesi ve kontrolü için sorumlu olacak kişi/kişiler belirlenmiş mi, görevlendirmeler yapılmış mı, bu kişi/kişiler aktif mi?
8. Asgari olarak gerekli miktarlarda olan havalandırma uygun koşullara sahip mi ve dış ortamdan sağlanıyor mu?
9. Sürecin ve tüm önlem faaliyetlerinin yazılı kayıtları tutuluyor mu?
10. Gerekli olan iç ve dış iletişimleri planlanmış, belirlenmiş mi, güncelleniyor mu?
11. İhtiyaç duyulan kaynakları tespit ve temin edilmiş mi, stokları kontrol ediliyor mu, sürekliliği sağlanmış mı?

III- Çalışanlar İçin Kontrol Listesi

Bu bölümde çalışanların işyerinin COVID-19 açısından sağlıklı olup olmadığını değerlendirmelerini sağlayacak bir yaklaşım önerilmektedir. İSG ekibinin çalışanlara vereceği eğitimin bu çerçevede olması hedeflenir. Bir çalışan her gün (sürekli) bulunduğu her alanı sağlık ve güvenlik açısından denetlemelidir. Bunun yapılması bir kontrol listesine sahip olmasıyla mümkündür. İSG ekibi bu kontrol listesini işyerine göre oluşturacak ve eğitimlerle çalışanlara ulaşmasını sağlayacaktır. Çalışan, yapacağı sorgulama sonrası eğer alanı sağlıklı bulmazsa duruma müdahale etmelidir.

COVID-19’dan korunmada kontrol listesi taslağı:

1. İşletme içinde COVID-19 için alınmış tedbirlere uygun hareket ediliyor mu?

(Yeterli el yıkama yeri, olmayan yerlerde el antiseptikleri için düzenleme yapılmış mı?)

2. İşletme içindeki her alanda fiziki mesafe korunuyor mu?

(En az 1 metre mesafe korunabiliyor mu, korunamadığı durumlar için yüz siperliği verildi mi?)

(Servisler için bir düzenleme yapıldı mı, uyuluyor mu? Soyunma dolapları, odaları için bir düzenleme yapıldı mı, uyuluyor mu?)

3. Kapalı alanların tamamında maske takılıyor mu?

(Bir mesai süresince en az iki maske veriliyor mu, gerektiği durumda yenisi veriliyor mu?)

4. Uygun temizlik ve dezenfeksiyon işlemleri yapılıyor mu?

(Gerekli yerler düzenli olarak temizleniyor mu?)

5. Havalandırma, ısıtma yöntemleri, ortamın nemi hakkında bilgilendirme yapılıyor mu?

(Bu işlemlerin nasıl olması gerektiği eğitimde anlatılıyor mu?)

6. Hastalık ve korunma önlemleri hakkında eğitim veriliyor mu?
7. Tanı alan ya da şüpheli belirtileri olanların işletmeden izolasyonu sağlanıyor mu?
8. İzolasyon, müdahale ve hastaneye sevk işlemleri uygun biçimde yapılıyor mu?
9. Hasta ya da hastalık şüphesi olanların işyerinde çalışmaya devam etmemesi sağlanıyor mu?
10. Bulaş şüphesi halinde (temaslı/yakın temaslı) yapılacaklar konusunda bilgilenme yapılıyor mu, gerekenler uygulanıyor mu?

Sonuç

Eğer çalışanlar, bu sorgulama listesinin sorularına “Evet” yanıtı veriyorlarsa, COVID-19 açısından sağlıklı bir işyerinde çalışıyorlar demektir. Bu sorgulamanın sürekli yapılması gerektiği açıktır.

Eğer bu sorulardan bazılarına “Hayır” yanıtı veriliyorsa, COVID-19 hastalığından korunulmuyor, bu açıdan sağlıklı bir işyerinde çalışılmıyor demektir. Bu çalışanların COVID-19’a yakalanacağı, hastalanacağı anlamına gelmektedir. Öncelikle işyeri hekimine doğrudan, İSG Kurulu’na yazılı olarak başvurulması uygun olacaktır. Bu durumda yapılacaklara ilişkin ekteki İSİG Meclisi’nin ilgili broşüründen yararlanılmalıdır.

 

Yayına hazırlayan: Dr. Arif Müezzinoğlu, Ankara Tabip Odası İşçi Sağlığı ve İşyeri Hekimliği Komisyonu Üyesi

 

TTB İşçi Sağlığı ve İşyeri Hekimliği Kolu