sayi1200.gif (1699 bytes)



 

Birinci Basamak Sağlık Hizmetleri İçin Bilişim Rehberi

Dr. Murat Sincan*
* Hacettepe Ü. Tıp Eğitimi AD Tıbbi Bilişim Koordinatörü

            Bilgisayar uzmanları, dünyadaki herkesin on parmak daktilo bildiğini, bilgisayara bir program yüklemenin arabanızın bagajına bir televizyon yüklemekten çok daha kolay olduğunu ve internette birşeyler yapmayı bilmeyen insanların artık yalnızca Endonezya’nın insan ayağı basmamış yağmur ormanlarında yaşadığını düşünseler de bir çok insanın teknolojik uygulamalara pek yakın olmadığı bir gerçek.  

            Teknoloji bilgisayarlar, cep telefonları, internet, bankamatikler gibi birçok biçimde, yaşantımızda gözardı edilemeyecek bir yeri var. Teknolojinin en yoğun kullanıldığı alanlardan biri de tıp uygulamaları. Çoğumuz, bir köşesinden teknoloji ile ilgilenmeden bir gün bile geçiremiyoruz. Şaşırtıcı olan ise yüksek düzeyde eğitim almış profesyoneller arasında bilgisayar kullanma oranının en düşük olduğu gruplardan birinin hekimler olduğu. Aramızda Doktorların Mars'tan Bilgisayar Mühendisleri'nin Venüs'ten geldiğine inananlar bile olabilir.

            Oysa sağlık hizmeti verirken sürekli olarak eski ve yeni verilerle ilgilenmek zorunda kalıyoruz. Hastanın yaşı, cinsiyeti, kan basıncı, ameliyat tarihi, Hb değeri ya da geçen ayda sağlık ocağına başvuran hasta sayısı, bölgemizde görülen ishal olgularının sayısı vb.  Her gün bu verileri toplamak, kaydedip saklamak ve sonra bu kayıtları arayıp onlara yeniden başvurmak ya da bu verileri işleyip çeşitli istatistiksel sonuçlar (Bilgi-Information) elde etmek için uğraşıp duruyoruz. Elde ettiğimiz bu bilgiyi ise yeni verileri yorumlarken kullanıyoruz. Tüm bu etkinliklerin yanı sıra karar verme becerisi tıp uygulamalarının temelini oluşturuyor. Tanı koyarken, tedaviyi planlarken sürekli kararlar veriyoruz.

İnanması zor gibi gelebilir ama bilgisayarlar tüm bu süreçleri destekleyerek yaşantımızı gerçekten kolaylaştırabilir ve verdiğimiz tıbbi hizmetin kalitesini arttırırken bu hizmeti vermeyi daha verimli kılabilir. 

            Bilgisayarlar bizim istediğimiz sonuçlara daha kolay ulaşmamızı sağlayan birer araçtır.  Her araç gibi eğer yerinde ve doğru bir biçimde kullanılırlarsa yararlı olur, hedeflenen doğrultuda kullanılmaması durumunda ise işleri daha da zorlaştırabilir. Katılınacaktır ki böylesine kapsamlı bir konunun bu kadar kısa bir yazı içerisinde tüm boyutları ile irdelenmesi olanak dışındadır. Biz bu yazıda bilgisayarları birinci basamak sağlık uygulamalarında nasıl, amaçlanan doğrultuda kullanabileceğimizi tartışmayı hedefliyoruz.

            Neden Bilgisayar ve İnternet?

            Tıp uygulamasında sürekli olarak bilgi üretimi gerçekleşmektedir. Bu bilgi tıbbi araştırmalardan (index medikus'a her yıl yaklaşık 3900 dergiden 400.000 yeni makale eklenmektedir), hastalardan alınan öykülerden, laboratuvar sonuçlarından, yapılan işlemlerden (hastaya uygulanan tedavi) kaynaklanmaktadır.  

            Bu büyük miktarda bilginin yönetimi çoğu zaman doktorun temel görevi olan hastasını dinlemek, gözlem yapmak, analiz ve sentez yoluyla tanı koyup tedaviyi planlamak için yeterli zaman ve enerji harcamasına engel olur. Hesaplamaların ve kayıt saklama/arama gibi rutin görevlerin bilgisayara bırakılması bu durumun düzeltilmesinde yararlı olacaktır.  Tıbbi bilginin elde edilmesi, saklanması, iletilmesi, gereksinim duyulan yerde ve zamanda kişinin kullanımına sunulması için bilgi teknolojilerinin kulanılması demek olan "Tıp Bilişimi" bu noktada devreye girer. Bu gelişen alan ile ilgili Medline da gerçekleştirilen  "Medical Informatics (Tıp Bilişimi) " konulu tarama 5131 sonuç vermektedir. 

            İdeal olan bu tür uygulamaların ülkenin sağlık politası belirlenirken öngörülerek planlanmasıdır. Böylece tüm kayıtlar belli bir standart içerisinde tutulur, sağlık çalışanı bu konuda eğitilir, gerekli donanım ve yazılımlar sağlanır. Ulusal bir ağ oluşturulduğunda bir hastanın başvurduğu anda geçmiş sağlık kayıtlarına ulaşmak olası olacak, hastanın o anda oluşan yeni sağlık verileri anında sisteme dahil olarak daha sonra gereksinim duyulduğunda çağırılmak üzere saklanacaktır. Sağlık bakanlığı bünyesinde bu yönde çalışmalar yapılmaktadır ancak somut sonuçlar elde edilene dek bireysel çabalar önemini korumayı sürdürecek gibi görünmekte.

            Bilgisayarlar sık yineleyen ve yaratıcılık gerektirmeyen basit işleri insanlar gibi sıkılmadan ve her seferinde aynı doğrulukta yapabilirler ayrıca bellekleri de insanlardan daha keskindir (doğaldır onlara neyi anımsamaları gerektiğini hatırlattığınız sürece).              Birinci basamakta bilgisayarlar 6 temel amaç için kullanılabilir

            1. Hastanın eski sağlık kayıtlarına hızlı ve tam olarak ulaşmak,

            2. Hastanın güncel ziyaretinde oluşan bilgileri (öykü, yakınma, lab. bulguları vb.) kaydetmek,

            3. Reçete hazırlamak, saklamak,

            4. Rapor, epikriz gibi belgeleri hazırlamak, saklamak,

            5. Hizmete ilişkin istatistikler, raporlar hazırlamak, 

            6. Sağlık ocağının bir ofis olarak gereksinim duyduğu uygulamaların çalıştırılması.

            Birinci basamakta bilgisayarlar kullanımını için ayrıntılı liste oluşturulabilir:

            *İsim, soyad, yaş, cinsiyet gibi kayıtları belli bir sistemde saklamak,

            *Hesap tabloları oluşturmak, istatistik çıkarmak, epidemiyolojik veri toplamak, bu verileri işlemek,

            *Reçeteleri, raporları, epikriz gibi belgeleri kolayca hazırlayıp basmak,

            *İlaçlar arasında olabilecek istenmeyen etkileşimleri anında ortaya çıkarmak, ilaç rehberi bilgilerine kolayca ulaşmak ve çapraz karşılaştırma yapmak,

            * Randevu kayıtlarını düzenlemek, randevu çağrı fişleri basmak,

            * Elektronik posta yoluyla kolay, ucuz ve hızlı iletişim sağlamak, internetten araştırma yapmak (medline, ilaç bilgileri vb) böylece her türlü bilgiye yerden ve zamandan bağımsız erişimi olanaklı kılmak,

            *Hastalar için el broşürleri, bilgi notları gibi belgelerin hazırlanıp basılması, hizmet içi eğitimde kullanılması (sunum, ders notu vb) hazırlanması,

            *Sürekli Tıp Eğitimi için internet ile birlikte kullanılması

 Donanım

            Ses, video gibi yoğun multimedya uygulamaları için kullanılmayacak ancak yukarıda sayılan işlevlerin tamamını yerine getirebilecek bir sistemin ederi normal kağıda baskı yapabilecek bir yazıcı ile birlikte 350-500 milyon TL (600-800 USD) düzeyindedir.

 

            Günümüzde böylesi bir sistemin içermesi gereken minimum donanım ve yazılım  özellikleri ise aşağıdaki gibi olmalıdır:

 

            Merkezi işlemci (celeron, pentium vb.)

            RAM bellek (32 megabyte )

            Sabit disk (hasta sayısına bağlı olarak değişmekle birlikte giriş düzeyinde 8 gigabyte yeterli olacaktır)

            Ekran (14 ya da 15 inch, titreşimsiz, MPRII standardına uygun)

            Ekran kartı (piyasadaki en ucuz kart işinizi görür)

            Kasa/klavye/fare/disket sürücü

            Faks-modem (56 kbps)*

            Yazıcı (100 dolara çok güzel bir yazıcı alınabilir)

            Cd-sürücü (en az 24 hızlı bir modelle sorunsuzca çalışılabilir)

            İşletim sistemi (Windows 95/98, Linux -ücretsiz ve güvenilir ancak kullanımı Windows kadar kolay değil)

            Office programı (microsoft Office -en yaygın ve kullanımı en kolay aynı zamanda en pahalı-, Star Office www.sun.com adresinden ücretsiz olarak indirilebilen komple bir office paketi vb.)

            Tıbbi hizmet için özel olarak hazırlanmış paket programlar (kullanıcının gereksinimlerine göre belirlenen çok çeşitli hazır ya da ısmarlama çözüm bulunmaktadır).

            Günümüzde böylesi bir sistemin içermesi gereken minimum donanım ve yazılım  özellikleri ise aşağıdaki gibi olmalıdır:

            Merkezi işlemci (celeron, pentium vb.)

            RAM bellek (32 megabyte )

            Sabit disk (hasta sayısına bağlı olarak değişmekle birlikte giriş düzeyinde 8 gigabyte yeterli olacaktır)

            Ekran (14 ya da 15 inch, titreşimsiz, MPRII standardına uygun)

            Ekran kartı (piyasadaki en ucuz kart işinizi görür)

            Kasa/klavye/fare/disket sürücü

            Faks-modem (56 kbps)*

            Yazıcı (100 dolara çok güzel bir yazıcı alınabilir)

            Cd-sürücü (en az 24 hızlı bir modelle sorunsuzca çalışılabilir)

            İşletim sistemi (Windows 95/98, Linux -ücretsiz ve güvenilir ancak kullanımı Windows kadar kolay değil)

            Office programı (microsoft Office -en yaygın ve kullanımı en kolay aynı zamanda en pahalı-, Star Office www.sun.com adresinden ücretsiz olarak indirilebilen komple bir office paketi vb.)

            Tıbbi hizmet için özel olarak hazırlanmış paket programlar (kullanıcının gereksinimlerine göre belirlenen çok çeşitli hazır ya da ısmarlama çözüm bulunmaktadır).

Sağlık hizmeti alanların her geçen gün daha fazla interneti kullanmalarıyla hastanıza yazdığınız bir reçete ertesi gün size internette yapılmış bir araştırma sonucu, yazdığınız ilacın yan etkilerini sizinle tartışmaya hazır bir hasta olarak geri dönebilir. Verdiğiniz tedavinin "Amerikanın bir hastanesinde uygulanandan niye farklı olduğunu soran bir hastayla henüz karşılaşmadıysanız çok fazla ümitlenmeyin, tanışmanızın çok uzak olmadığını söyleyebilirim. Bunun nedenleri arasında insanların okuduklarına inanma eğilimi olmasını ve internette okunacak çok fazla bilgi (yanlış ya da doğru) olmasını gösterebiliriz. Ancak burada dikkatlerden kaçan bir konu var. Her doktorun bilgisayar ve internet uzmanı olması beklenemez fakat unutulmamalıdır ki doktorlar içerik konusunda uzmandır ve hastalar doktorlarına güvenirler.

              Kaynaklar

            1-             Handbook of Medical Informatics. Bemmel J, Van Bemmel J, Musen M. Springer-Verlag 1997

            2- How to Select a Computer System for a Family Physician's

http://www.aafp.org/fpnet/guide/index.html  American Academy of Family Physicians web sayfaları

            3- Introduction to Clinical Informatics. Degoulet P, Fieschi M.  Springer-Verlag New York,1997

            4- İnternet, Sürekli Tıp Eğitimi ve Kredilendirme. Akçakanat A, Ağalar F, Sayek İ. Sted Cilt:8 Sayı: 11 sayfa: 412 1999

 

.......