Birinci Basamak Sağlık Hizmetleri İçin
Bilişim Rehberi
Dr. Murat
Sincan*
* Hacettepe Ü. Tıp Eğitimi AD Tıbbi Bilişim
Koordinatörü
Bilgisayar uzmanları, dünyadaki herkesin on parmak daktilo bildiğini,
bilgisayara bir program yüklemenin arabanızın bagajına bir televizyon yüklemekten
çok daha kolay olduğunu ve internette birşeyler yapmayı bilmeyen insanların artık
yalnızca Endonezya’nın insan ayağı basmamış yağmur ormanlarında yaşadığını
düşünseler de bir çok insanın teknolojik uygulamalara pek yakın olmadığı bir
gerçek.
Teknoloji bilgisayarlar, cep telefonları, internet, bankamatikler gibi birçok
biçimde, yaşantımızda gözardı edilemeyecek bir yeri var. Teknolojinin en yoğun
kullanıldığı alanlardan biri de tıp uygulamaları. Çoğumuz, bir köşesinden
teknoloji ile ilgilenmeden bir gün bile geçiremiyoruz. Şaşırtıcı olan ise yüksek
düzeyde eğitim almış profesyoneller arasında bilgisayar kullanma oranının en
düşük olduğu gruplardan birinin hekimler olduğu. Aramızda Doktorların Mars'tan
Bilgisayar Mühendisleri'nin Venüs'ten geldiğine inananlar bile olabilir.
Oysa sağlık hizmeti verirken sürekli olarak eski ve yeni verilerle ilgilenmek
zorunda kalıyoruz. Hastanın yaşı, cinsiyeti, kan basıncı, ameliyat tarihi, Hb
değeri ya da geçen ayda sağlık ocağına başvuran hasta sayısı, bölgemizde
görülen ishal olgularının sayısı vb. Her
gün bu verileri toplamak, kaydedip saklamak ve sonra bu kayıtları arayıp onlara
yeniden başvurmak ya da bu verileri işleyip çeşitli istatistiksel sonuçlar
(Bilgi-Information) elde etmek için uğraşıp duruyoruz. Elde ettiğimiz bu bilgiyi ise
yeni verileri yorumlarken kullanıyoruz. Tüm bu etkinliklerin yanı sıra karar verme
becerisi tıp uygulamalarının temelini oluşturuyor. Tanı koyarken, tedaviyi planlarken
sürekli kararlar veriyoruz.
İnanması zor gibi gelebilir ama bilgisayarlar tüm bu
süreçleri destekleyerek yaşantımızı gerçekten kolaylaştırabilir ve verdiğimiz
tıbbi hizmetin kalitesini arttırırken bu hizmeti vermeyi daha verimli kılabilir.
Bilgisayarlar bizim istediğimiz sonuçlara daha kolay ulaşmamızı sağlayan
birer araçtır. Her araç gibi eğer yerinde
ve doğru bir biçimde kullanılırlarsa yararlı olur, hedeflenen doğrultuda
kullanılmaması durumunda ise işleri daha da zorlaştırabilir. Katılınacaktır ki
böylesine kapsamlı bir konunun bu kadar kısa bir yazı içerisinde tüm boyutları ile
irdelenmesi olanak dışındadır. Biz bu yazıda bilgisayarları birinci basamak sağlık
uygulamalarında nasıl, amaçlanan doğrultuda kullanabileceğimizi tartışmayı
hedefliyoruz.
Neden Bilgisayar ve İnternet?
Tıp uygulamasında sürekli olarak bilgi üretimi gerçekleşmektedir. Bu bilgi
tıbbi araştırmalardan (index medikus'a her yıl yaklaşık 3900 dergiden 400.000 yeni
makale eklenmektedir), hastalardan alınan öykülerden, laboratuvar sonuçlarından,
yapılan işlemlerden (hastaya uygulanan tedavi) kaynaklanmaktadır.
Bu büyük miktarda bilginin yönetimi çoğu zaman doktorun temel görevi olan
hastasını dinlemek, gözlem yapmak, analiz ve sentez yoluyla tanı koyup tedaviyi
planlamak için yeterli zaman ve enerji harcamasına engel olur. Hesaplamaların ve kayıt
saklama/arama gibi rutin görevlerin bilgisayara bırakılması bu durumun
düzeltilmesinde yararlı olacaktır. Tıbbi
bilginin elde edilmesi, saklanması, iletilmesi, gereksinim duyulan yerde ve zamanda
kişinin kullanımına sunulması için bilgi teknolojilerinin kulanılması demek olan
"Tıp Bilişimi" bu noktada devreye girer. Bu gelişen alan ile ilgili Medline
da gerçekleştirilen "Medical
Informatics (Tıp Bilişimi) " konulu tarama 5131 sonuç vermektedir.
İdeal olan bu tür uygulamaların ülkenin sağlık politası belirlenirken
öngörülerek planlanmasıdır. Böylece tüm kayıtlar belli bir standart içerisinde
tutulur, sağlık çalışanı bu konuda eğitilir, gerekli donanım ve yazılımlar
sağlanır. Ulusal bir ağ oluşturulduğunda bir hastanın başvurduğu anda geçmiş
sağlık kayıtlarına ulaşmak olası olacak, hastanın o anda oluşan yeni sağlık
verileri anında sisteme dahil olarak daha sonra gereksinim duyulduğunda çağırılmak
üzere saklanacaktır. Sağlık bakanlığı bünyesinde bu yönde çalışmalar
yapılmaktadır ancak somut sonuçlar elde edilene dek bireysel çabalar önemini
korumayı sürdürecek gibi görünmekte.
Bilgisayarlar sık yineleyen ve yaratıcılık gerektirmeyen basit işleri insanlar
gibi sıkılmadan ve her seferinde aynı doğrulukta yapabilirler ayrıca bellekleri de
insanlardan daha keskindir (doğaldır onlara neyi anımsamaları gerektiğini
hatırlattığınız sürece).
Birinci basamakta bilgisayarlar 6 temel amaç için kullanılabilir
1. Hastanın eski sağlık kayıtlarına hızlı ve tam olarak ulaşmak,
2. Hastanın güncel ziyaretinde oluşan bilgileri (öykü, yakınma, lab.
bulguları vb.) kaydetmek,
3. Reçete hazırlamak, saklamak,
4. Rapor, epikriz gibi belgeleri hazırlamak, saklamak,
5. Hizmete ilişkin istatistikler, raporlar hazırlamak,
6. Sağlık ocağının bir ofis olarak gereksinim duyduğu uygulamaların
çalıştırılması.
Birinci basamakta bilgisayarlar kullanımını için ayrıntılı liste
oluşturulabilir:
*İsim, soyad, yaş, cinsiyet gibi kayıtları belli bir sistemde saklamak,
*Hesap tabloları oluşturmak, istatistik çıkarmak, epidemiyolojik veri toplamak,
bu verileri işlemek,
*Reçeteleri, raporları, epikriz gibi belgeleri kolayca hazırlayıp basmak,
*İlaçlar arasında olabilecek istenmeyen etkileşimleri anında ortaya
çıkarmak, ilaç rehberi bilgilerine kolayca ulaşmak ve çapraz karşılaştırma
yapmak,
* Randevu kayıtlarını düzenlemek, randevu çağrı fişleri basmak,
* Elektronik posta yoluyla kolay, ucuz ve hızlı iletişim sağlamak, internetten
araştırma yapmak (medline, ilaç bilgileri vb) böylece her türlü bilgiye yerden ve
zamandan bağımsız erişimi olanaklı kılmak,
*Hastalar için el broşürleri, bilgi notları gibi belgelerin hazırlanıp
basılması, hizmet içi eğitimde kullanılması (sunum, ders notu vb) hazırlanması,
*Sürekli Tıp Eğitimi için internet ile birlikte kullanılması |
Donanım
Ses, video gibi yoğun multimedya uygulamaları için kullanılmayacak ancak
yukarıda sayılan işlevlerin tamamını yerine getirebilecek bir sistemin ederi normal
kağıda baskı yapabilecek bir yazıcı ile birlikte 350-500 milyon TL (600-800 USD)
düzeyindedir.
Günümüzde böylesi bir sistemin içermesi gereken minimum donanım ve yazılım özellikleri ise aşağıdaki gibi olmalıdır:
Merkezi işlemci (celeron, pentium vb.)
RAM bellek (32 megabyte )
Sabit disk (hasta sayısına bağlı olarak değişmekle birlikte giriş düzeyinde
8 gigabyte yeterli olacaktır)
Ekran (14 ya da 15 inch, titreşimsiz, MPRII standardına uygun)
Ekran kartı (piyasadaki en ucuz kart işinizi görür)
Kasa/klavye/fare/disket sürücü
Faks-modem (56 kbps)*
Yazıcı (100 dolara çok güzel bir yazıcı alınabilir)
Cd-sürücü (en az 24 hızlı bir modelle sorunsuzca çalışılabilir)
İşletim sistemi (Windows 95/98, Linux -ücretsiz ve güvenilir ancak kullanımı
Windows kadar kolay değil)
Office programı (microsoft Office -en yaygın ve kullanımı en kolay aynı
zamanda en pahalı-, Star Office www.sun.com adresinden ücretsiz olarak indirilebilen
komple bir office paketi vb.)
Tıbbi hizmet için özel olarak hazırlanmış paket programlar (kullanıcının
gereksinimlerine göre belirlenen çok çeşitli hazır ya da ısmarlama çözüm
bulunmaktadır).
Günümüzde böylesi bir sistemin içermesi gereken minimum donanım ve yazılım özellikleri ise aşağıdaki gibi olmalıdır:
Merkezi işlemci (celeron, pentium vb.)
RAM bellek (32 megabyte )
Sabit disk (hasta sayısına bağlı olarak değişmekle birlikte giriş düzeyinde
8 gigabyte yeterli olacaktır)
Ekran (14 ya da 15 inch, titreşimsiz, MPRII standardına uygun)
Ekran kartı (piyasadaki en ucuz kart işinizi görür)
Kasa/klavye/fare/disket sürücü
Faks-modem (56 kbps)*
Yazıcı (100 dolara çok güzel bir yazıcı alınabilir)
Cd-sürücü (en az 24 hızlı bir modelle sorunsuzca çalışılabilir)
İşletim sistemi (Windows 95/98, Linux -ücretsiz ve güvenilir ancak kullanımı
Windows kadar kolay değil)
Office programı (microsoft Office -en yaygın ve kullanımı en kolay aynı
zamanda en pahalı-, Star Office www.sun.com adresinden ücretsiz olarak indirilebilen
komple bir office paketi vb.)
Tıbbi hizmet için özel olarak hazırlanmış paket programlar (kullanıcının
gereksinimlerine göre belirlenen çok çeşitli hazır ya da ısmarlama çözüm
bulunmaktadır). |
Sağlık hizmeti alanların her geçen gün daha fazla interneti
kullanmalarıyla hastanıza yazdığınız bir reçete ertesi gün size internette
yapılmış bir araştırma sonucu, yazdığınız ilacın yan etkilerini sizinle
tartışmaya hazır bir hasta olarak geri dönebilir. Verdiğiniz tedavinin
"Amerikanın bir hastanesinde uygulanandan niye farklı olduğunu soran bir hastayla
henüz karşılaşmadıysanız çok fazla ümitlenmeyin, tanışmanızın çok uzak
olmadığını söyleyebilirim. Bunun nedenleri arasında insanların okuduklarına inanma
eğilimi olmasını ve internette okunacak çok fazla bilgi (yanlış ya da doğru)
olmasını gösterebiliriz. Ancak burada dikkatlerden kaçan bir konu var. Her doktorun
bilgisayar ve internet uzmanı olması beklenemez fakat unutulmamalıdır ki doktorlar
içerik konusunda uzmandır ve hastalar doktorlarına güvenirler.
Kaynaklar
1-
Handbook of
Medical Informatics. Bemmel J, Van Bemmel J, Musen M. Springer-Verlag 1997
2- How to Select a Computer System for a Family Physician's
http://www.aafp.org/fpnet/guide/index.html American Academy of Family Physicians web
sayfaları
3- Introduction to Clinical Informatics. Degoulet P, Fieschi M. Springer-Verlag New York,1997
4- İnternet, Sürekli Tıp Eğitimi ve Kredilendirme. Akçakanat A, Ağalar F,
Sayek İ. Sted Cilt:8 Sayı: 11 sayfa: 412 1999 |