Sağlıklı Beslen, Sağlıklı Beslen

Dyt. Şeniz Ilgaz*
*Sağlık Bakanlığı, Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Gn. Md. Ankara

              Diabette Beslenme Tedavisinin Temel Hedefleri

  1. İnsülin (ekzojen ya da endojen) ya da oral hipoglisemik ilaçlar ve fiziksel aktivite düzeyi ile besin alımını dengeleyerek normale yakın kan glukoz düzeyini sürdürmek

  2. Optimal serum lipit düzeyini sağlamak

              3. Yetişkinler için uygun vücut ağırlığını sağlayacak ve sürdürecek, çocuk ve adölesanlarda normal büyüme ve ve gelişmeyi sağlayacak, hamilelik ve laktasyon dönemi süresince artan metabolik gereksinmeleri sağlayacak düzeyde enerji gereksinmesini sağlamak

              4. Oluşan komplikasyonlar ile ilgili sorunları önlemek ve tedavi etmek.

              5.Optimal beslenme ile sağlığı geliştirmek, yaşam kalitesinin arttırmaktır.

              Diabetik hasta için diyet planlarken, diyetin temel ilkeleri aynı olsa da diyetin kişiye özel olduğunu unutmamalıyız. Diabet diyeti, her hasta için özel olarak bir diyetisyen tarafından hazırlanmalı, bir diabetik de yalnızca kendisi için düzenlenen diyeti uygulamalıdır.

                        Diabetli hastaya yaklaşım multidisipliner bir ekip yaklaşımını gerekli kılmaktadır. Ekip içinde doktor, diyetisyen, hemşire, psikoterapist, egzersiz uzmanı dahil olmak üzere pek çok meslek grubu bulunmaktadır.

                        Temel beslenme önerilerimiz neler olabilir, onları vurguladık.

                        Öncelikle Hastanın Beslenme Alışkanlıkları Saptanmalıdır?

            Daha önce diyet yapıp yapmadığını araştırmalıyız

            Yemek hazırlama ve pişirme teknikleri nelerdir?             Sıklıkla yemek yediği yer neresidir?

            Yemeklerini ne sıklıkla yemektedir?                                  Sevmediği besinleri belirlemeyiz

                        Daha sonra diabetli hastanın aşağıdaki bulguları saptanmalı;

   Boy

   Vücut ağırlığı

   İdeal ağırlık

   Fiziksel aktivite

   Sosyo-ekonomik düzeyi

   Kan şekeri oranları

   İlaç ya da insülin tedavisi

               Tüm bu bulguların ışığında diabetik hasta için genel beslenme önerilerinde bulunabilirsiniz.

   Daha sonra da sıkça söz edeceğimiz besin grupları nelerdir onları tanıyalım

   Süt Grubu (Süt, yoğurt, ayran)

   Et Grubu (Peynir, yumurta, tavuk, balık, dana eti vb.)

   Ekmek Grubu (Tahıllar, kurubaklagiller, kestane, patates vb.)

   Sebze grubu (Domates, marul, taze fasulye, havuç vb.)

   Meyve grubu (Muz, karpuz, üzüm, elma vb.)

   Diabetik Hastaya Verilecek Temel Beslenme Önerileri Nelerdir?

   1. Enerji Gereksinimi İle İlgili

               Vücut ağırlığı ve aktivitesine göre belirlenmelidir. Eğer hastanın vücut ağırlığı olması gerekenden fazla ise kilo vermesi önerilmelidir. Kısa sürede çok düşük kalorilerle zayıflama diyetleri uygulanmamalıdır. Geleneksel olan uzun süreli ve kalıcı kilo kaybı yaklaşımıdır. Ayrıca çok düşük kalorili diyetler, kan glukoz düzeyinin aşırı düşmesine neden olacağı için önerilmez.

   Her hafta aynı kıyafetle ve aynı saatte tartılarak vücut ağırlığı kontrol edilmelidir.

   2. Öğünlerin Düzenlenmesi İle İlgili

   Kan glukoz düzeyinin normal sınırlarda tutulması için öğün sıklığı ve sayısı önemlidir. Besinlerin üç ana üç ara öğünde tüketilmesi en uygun olanıdır. Böylelikle insülin kullanımı daha dengeli olacak ve insüline olan gereksinme azalacaktır.

   3 ana öğünde (sabah, öğle, akşam) mutlaka ekmek, et, sebze grubundan besinler tüketilmelidir. Bu gruptaki besinlere ek olarak meyve ve süt grubu da alınabilir.

   Ara öğünde meyve, ekmek ve süt grubundan besinler tüketebilir. Özellikle de oral antidiyabetik ya da insülin alan hastalar için ara öğünler bu tedavilerin etkisini karşılayacak enerjiyi almak önemli olduğundan gereklidir.

   Önerilen besinlerin zamanında ve önerilen miktarlarda yenilmesi gereklidir. Böylelikle hasta hipoglisemi ya da hiperglisemi komplikasyonlarından korunur.

   3. Karbonhidratlar ile İlgili

   Günlük diyeti enerjisinin %50-60' ını karbonhidratlar sağlamalıdır.

   Karbonhidrat olarak daha çok geç emilen ve kan glukozu üzerine olumlu etkileri olan, kompleks karbonhidratlar seçilmelidir edilmelidir.

   Günümüzde karbonhidrat oranı arttırılmıştır. Karbonhidrattan zengin besinler (meyve gibi) vitamin ve mineral içerirler, posadan da zengin oldukları için tokluk sağlarlar.

   4. Yağlar ile İlgili

   Günlük diyet enerjisinin %25-30' u yağlardan sağlanmalıdır.

   Diabeti olan hastaların koroner kalp hastalıklarına yakalanma riskleri daha fazla olduğundan tüketilen yağ miktarı ve türü önemlidir.

   Günlük olarak yağdan alınan enerjinin %10'undan daha azı sature (doymuş) yağlardan , %10' u poliansature (çoklu doymamış) yağlardan (ayçiçek, mısırözü, soya gibi)) ve %10'u da monoansature (tekli doymamış) yağlardan (zeytinyağı gibi) sağlanmalıdır.

   Yağ alımını azaltmak için içersinde et bulunan yemeklere pişirirken yağ eklenmemesi, kızartma ve kavurmalar yerine ızgara, fırında pişirme ve haşlamaların seçilmeli, salatalara yağ eklenmemesi, salatadan alınacak vitamin ve minerallerin vücutta kullanılması için yemeklerden alınan yağın yeterli olacağı belirtilmektedir.

   Yemekleri hazırlarken margarin, tereyağ yerine zeytinyağı ve diğer sıvı yağlar (mısır özü, ayçiçek yağı, soya yağı gibi) yeğlenmelidir. Kırmızı et yerine beyaz et tercih edilmeli, eğer kırmızı et yenilecekse yağsız kısımları alınmalıdır.

   Yağlı kuruyemişler önerilen oranlarda tüketilmeli,

   Günlük olarak tüketilen kolesterol miktarı 300mg' dan daha az olmalıdır. Kolesterolun yoğun olarak bulunduğu besinler; yumurta, sakatatlar, tereyağı, yağlı peynirler ve etdir. Haftada iki yumurtadan fazlası yenilmemeli

               5. Protein ile İlgili

   Günlük diyet enerjisinin %10-20'si proteinlerden sağlanmalıdır.

   Diyabetik nefropatili hastalarda protein kısıtlanmalıdır.

   6. Posa ile İlgili

   Tüketilen besinler posa yönünden yeterli olmalıdır. Günde 20-35 gram posa önerilmektedir.

   Özellikle de suda çözülebilir posa olarak adlandırılan meyve, sebze, kurubaklagiller, yulaf kan glukoz düzyini daha çok düşürdüğü için tercih edilmelidir.

   Pirinç yerine bulgur, çorba yerine aynı besine ait yemekler yeğlenmelidir.

   Meyve suyu yerine meyve yenilmeli, meyveler kabuklu tüketilmesi önerilmelidir.

   Besinler un formundan çok taneli tüketilmeli

   7. Vitamin ve Mineraller ile İlgili

   Özellikle E, C ve B grubu vitaminler ile Selenyum, çinko ve krom minerallerinin diabetik hastalar için olumlu etkileri vardır.

   E vitamini eklenmesinin oksidatif stresi azaltarak, membranın fiziksel özelliklerini ve glukoz transportu ile ilgili işlevleri düzelttiği belirtilmektedir. C vitaminin de antioksidan özelliği nedeni ile E vitaminine benzer etki gösterdiği belirtilmektedir.

   Krom insülinin etkisini arttırarak glukozun hücre içine girmesine yardımcı olduğu, çinkonun insülinin aktif hale getirilmesinde etkisi olduğu, selenyumun da serbest radikal oluşumunu önlediği saptanmıştır.

   Her gün taze sebze ve meyve, tahıl ve et grubundan tüketilirse yetersizlik oluşmaz. Özellikle her öğünde C vitamini kaynağı besinlerin alınması gereklidir. Kromun yeteri kadar alınabilmesi için, özü ayrılmamış tahıl ürünlerinin kullanımı, çinkonun emilimini arttırmak için de mayalanmadan yapılan yufka yerine mayalı ekmek tüketilmelidir.

   B grubu vitaminler için preparat olarak verilmesi önerilmektedir.

   Vitamin ve minerallerin besin kaynakları;

   E vitamini: En zengin kaynakları, yeşil yapraklı bitkiler, yağlı tohumlar ve bunlardan elde edilen yağlar, fındık ve fıstık gibi sert kabuklu meyveler, tahıl taneleri ve kurubaklagillerdir. C vitamini: Yeşil sebzeler, kuşburnu, turunçgiller, çilek, domates

   Selenyum: Deniz ürünleri, böbrek, yürek ve diğer etlerdir. Çinko: Karaciğer, badem içi, ceviz, buğday, bulgur, Krom: Sakatatlar, saflaştırılmamış tahıl ürünleri ve baharattır.

   Diabet Hastasının Tüketmemesi Gereken Besinler

   Şeker ve şekerli tatlılar (reçel, bal, pekmez, çikolata, kurabiye, kek ve pastalar), tereyağ, margarin, iç yağı, kaymak, krema, salam, sosis, sucuk, pastırma, sakatatlar (karaciğer, beyin, dil, dalak, işkembe vb),kızartılmış ve kavrulmuş besinler, içeriği bilinmeyen hazır gıdalar.

.......