| Halk Sağlığında Terim Kargaşası
Bir Sorun mudur?*
Halk Sağlığı,
İngilizce “Public Health” ve Fransızca “Sante Publique” sözcüklerinin yanlış
bir çevirisidir. Doğrusu “Kamu Sağlığı” olması gerekirdi. Ancak dilimizde Halk
Sağlığı terimi yerleştiğinden, yeni bir terim yaratmamak için, alışılan terimi
kullanmak doğru olacaktır. “Public Health” terimi 19. Yüzyıldan beri
kullanılmaktadır. Bu süre içinde anlamında
değişmeler olmuştur. Bugün için klasik olarak kabul edilen aşağıdaki tanımı 1923
yılında Winslow yapmıştır: “Halk Sağlığı, organize edilmiş toplumsal
çalışmalar sonunda çevre sağlık koşullarını düzelterek, bireylere sağlık
bilgisi vererek, bulaşıcı hastalıkları önleyerek, hastalıkların erken tanı ve
koruyucu tedavisini sağlayacak sağlık örgütleri kurarak, toplumsal çalışmaları
her bireyin sağlığını sürdürecek bir yaşam düzeyini sağlayacak biçimde
geliştirerek hastalıklardan korunmayı, yaşamın uzatılmasını, beden ve ruh
sağlığıyla çalışma gücünün arttırılmasını sağlayan bir bilim ve
sanattır.”
Toplum Hekimliği
terimine gelince, İngilizce “Community Medicine” teriminin çevrisi olan bu terim ilk
kez 1960 yılında A.B.D.’de Kentucky Üniversitesi Lexington Tıp Fakültesinde kurulan
bir bölümün adı olarak kullanılmıştır. Bu bölümün kurucusu olan K.W. Deuschle,
Toplum Hekimliği eğitiminin amacını şöyle tanımlanmıştır:”Toplum Hekimliği
eğitiminin amacı; öğrencilere, sağlık personelinden oluşan bir ekiple toplum
içinde koruyucu ve iyileştirici hekimliğin nasıl uygulanacağını, epidemiyolojik ve
sosyal bilim yöntemlerini kullanarak toplumun sağlık sorunlarını ve bunların
önemlilik derecelerini saptamayı ve uygulamalardan alınan sonuçları değerlendirmeyi
öğretmektedir.”
1960’lardan beri
çok yaygın olarak kullanılan bu terimin tanımında zamanla önemli farklılıklar
oluşmuştur. Toplum Hekimliğini, mahalle veya köy hekimliği ya da az gelişmiş
yörelere sağlık hizmeti götürmeyi öngören bir proje gibi anlayanlar yanında, bunu
çağdaş bir tıp felsefesi olarak tanımlayanlar da vardır. Bu görüşte olanlara
göre;,”Bir toplumu oluşturan herkesin bedence, ruhça ve sosyal yönden tam iyilik
halinde olması için kişiye, sosyal, biyolojik ve fizik çevreye yönelik önlemlerin
tümelci bir yaklaşımla planlanması ve uygulanması görüşü toplum hekimliğidir.”
İngiltere’de ise
toplum hekimliği bir meslek olarak, halk sağlığında çağdaş gelişimi yansıtan bir
terim olarak tanımlanmıştır. Bu tanıma göre; “Toplum Hekimi, belirli bir
toplumdaki sağlık sorunlarını ortaya çıkaran, bu sorunları çözümlemeleri için
çeşitli dallardaki uzmanlara yol gösteren, bu hizmetlerin gelişmesini gözleyen ve
değerlendiren kişidir.”
Halk Sağlığında
terim kargaşası sadece bu iki terimden kaynaklanmamaktadır. Halk Sağlığıyla eş
anlamda olduğu varsayılan pek çok terim vardır. Bunlardan en sık kullanılanları da
incelemek yerinde olacaktır. Timmer ve Hansa, bu alanda terim kargaşasına ışık
tutmak amacıyla 1971-1972 yıllarında Avrupa’da 8 ülkede 48 profesöre bir anket
uygulamıştır. Aşağıdaki görüşler büyük ölçüde bu kaynaktan alınmıştır.
Terimlerden biri Koruyucu Hekimliktir. Pek çok kimse koruyucu hekimliği Halk
Sağlığıyla eş anlamda sayar. Smillie ve Kilbourne, Halk Sağlığıyla Koruyucu
hekimliğin arasında fark olduğunu, ancak bu farkın amaç ve sonuçta değil,
sorumluluğun kimde olduğu noktasında olduğu görüşündedirler. Kişinin ve toplumun
sağlığını korumak ve geliştirmek bir kamu hizmeti olarak ele alınıyorsa bu halk
sağlığı hizmetidir. Kişinin sağlığını koruma ve geliştirmeyi bireysel düzeyde
ele almak ise koruyucu hekimliktir.
Sosyal Hekimlik terimi
ilk kez 1846’da Guerin tarafından kullanılmıştır. Guerin’e göre “Sosyal
hekimliğin konusu, hiçbir doktrin ve ideolojiye bağlı olmadan, hekimlikle toplum
arasındaki ilişkilerin incelenmesi ve hekimlik hizmetlerinin toplum yararına
geliştirilmesidir.” Bu terimin tanımlanmasında da zamanla değişmeler olmuştur.
Grotjahn, sosyal hekimlik terimiyle hekimlik uygulamasında sağlık sigortasının
kullanılmasını anlar. Grotjahn, sosyal etkenlerin sağlıkla ilişkisini incelediği
kitabına sosyal patoloji adını vermiştir. Timmer ve Hansa’ya göre,
İngiltere’deki sosyal hekimlik profesörleri bu terimle koruyucu hekimlik, halk
sağlığı ve toplum hekimliğini eş anlamda kabul etmektedirler. Jefferys’ye göre bu
terimler halk sağlığındaki gelişme aşamalarının bir ürünüdür.
Çok kullanılan
terimlerden biri de Hijyen’dir. Bu terim çoğunlukla Fransız ve Alman kaynaklarında
kullanılmaktadır. “Hygiene Publique” ve “Soziale Hygiene”, Halk sağlığıyla
eş anlamlıdır. Hijyen terimi İngilizce ‘de genellikle Halk Sağlığının özel
konuları için kullanılır. Örneğin, çevre hijyeni, besin hijyeni ve kişisel hijyen
gibi.
İstanbul
Üniversitesi Tıp Fakültesi Profesörü Dr. Hirsch’in Hijyen adlı kitabındaki
konulara bakılırsa, Hijyen teriminin çevre sağlığıyla eş anlamda olduğu
düşünülebilir. Osmanlıca'daki Hıfzısıhha terimi de Hijyen ile eş anlamlıdır.
Hıfzısıhha sağlığı koruma demektir.
Son yıllarda
kullanılan bir terim de Toplum Sağlığı (Community Health)’dir. Kimilerine göre bu
terim halk sağlığıyla eş anlamlıdır. Dünya Sağlık Örgütünün yayınladığı
sözlükte, toplum sağlığı teriminin anlamının açık olmadığı yazılıdır.
Bunun halk sağlığı, toplum hekimliği ve çevre sağlığıyla eş anlamda olduğunu
kabul edenler de vardır.
Bütün bu
açıklamalardan sonra, terimler arası kargaşanın gerçek bir sorun olmadığı
söylenebilir. Adı ne olursa olsun, halk sağlığı çalışmalarının ana hedefi
herkesin sağlığını korumak, geliştirmek, her hastaya tedavi olanağı sağlamak ve
her sakata işgücü kazandırmak olduğu sürece, terimler üzerinde tartışma
sürdürmek ya da terimleri değiştirerek yeni bir şey yapıldığını veya
olacağını sanmak yanılgıdır.
|
