PROF. DR. NUSRET FİŞEK'İN KİTAPLAŞMAMIŞ YAZILARI - III
Eğitim, Tıp Eğitimi, Uzmanlık, Sürekli Eğitim ve Diğer Konulardaki Yazıları

 

Halk Sağlığında Terim Kargaşası Bir Sorun mudur?*

       Halk Sağlığı, İngilizce “Public Health” ve Fransızca “Sante Publique” sözcüklerinin yanlış bir çevirisidir. Doğrusu “Kamu Sağlığı” olması gerekirdi. Ancak dilimizde Halk Sağlığı terimi yerleştiğinden, yeni bir terim yaratmamak için, alışılan terimi kullanmak doğru olacaktır. “Public Health” terimi 19. Yüzyıldan beri kullanılmaktadır. Bu süre içinde  anlamında değişmeler olmuştur. Bugün için klasik olarak kabul edilen aşağıdaki tanımı 1923 yılında Winslow yapmıştır: “Halk Sağlığı, organize edilmiş toplumsal çalışmalar sonunda çevre sağlık koşullarını düzelterek, bireylere sağlık bilgisi vererek, bulaşıcı hastalıkları önleyerek, hastalıkların erken tanı ve koruyucu tedavisini sağlayacak sağlık örgütleri kurarak, toplumsal çalışmaları her bireyin sağlığını sürdürecek bir yaşam düzeyini sağlayacak biçimde geliştirerek hastalıklardan korunmayı, yaşamın uzatılmasını, beden ve ruh sağlığıyla çalışma gücünün arttırılmasını sağlayan bir bilim ve sanattır.”

       Toplum Hekimliği terimine gelince, İngilizce “Community Medicine” teriminin çevrisi olan bu terim ilk kez 1960 yılında A.B.D.’de Kentucky Üniversitesi Lexington Tıp Fakültesinde kurulan bir bölümün adı olarak kullanılmıştır. Bu bölümün kurucusu olan K.W. Deuschle, Toplum Hekimliği eğitiminin amacını şöyle tanımlanmıştır:”Toplum Hekimliği eğitiminin amacı; öğrencilere, sağlık personelinden oluşan bir ekiple toplum içinde koruyucu ve iyileştirici hekimliğin nasıl uygulanacağını, epidemiyolojik ve sosyal bilim yöntemlerini kullanarak toplumun sağlık sorunlarını ve bunların önemlilik derecelerini saptamayı ve uygulamalardan alınan sonuçları değerlendirmeyi öğretmektedir.”

       1960’lardan beri çok yaygın olarak kullanılan bu terimin tanımında zamanla önemli farklılıklar oluşmuştur. Toplum Hekimliğini, mahalle veya köy hekimliği ya da az gelişmiş yörelere sağlık hizmeti götürmeyi öngören bir proje gibi anlayanlar yanında, bunu çağdaş bir tıp felsefesi olarak tanımlayanlar da vardır. Bu görüşte olanlara göre;,”Bir toplumu oluşturan herkesin bedence, ruhça ve sosyal yönden tam iyilik halinde olması için kişiye, sosyal, biyolojik ve fizik çevreye yönelik önlemlerin tümelci bir yaklaşımla planlanması ve uygulanması görüşü toplum hekimliğidir.”

       İngiltere’de ise toplum hekimliği bir meslek olarak, halk sağlığında çağdaş gelişimi yansıtan bir terim olarak tanımlanmıştır. Bu tanıma göre; “Toplum Hekimi, belirli bir toplumdaki sağlık sorunlarını ortaya çıkaran, bu sorunları çözümlemeleri için çeşitli dallardaki uzmanlara yol gösteren, bu hizmetlerin gelişmesini gözleyen ve değerlendiren kişidir.”

       Halk Sağlığında terim kargaşası sadece bu iki terimden kaynaklanmamaktadır. Halk Sağlığıyla eş anlamda olduğu varsayılan pek çok terim vardır. Bunlardan en sık kullanılanları da incelemek yerinde olacaktır. Timmer ve Hansa, bu alanda terim kargaşasına ışık tutmak amacıyla 1971-1972 yıllarında Avrupa’da 8 ülkede 48 profesöre bir anket uygulamıştır. Aşağıdaki görüşler büyük ölçüde bu kaynaktan alınmıştır. Terimlerden biri Koruyucu Hekimliktir. Pek çok kimse koruyucu hekimliği Halk Sağlığıyla eş anlamda sayar. Smillie ve Kilbourne, Halk Sağlığıyla Koruyucu hekimliğin arasında fark olduğunu, ancak bu farkın amaç ve sonuçta değil, sorumluluğun kimde olduğu noktasında olduğu görüşündedirler. Kişinin ve toplumun sağlığını korumak ve geliştirmek bir kamu hizmeti olarak ele alınıyorsa bu halk sağlığı hizmetidir. Kişinin sağlığını koruma ve geliştirmeyi bireysel düzeyde ele almak ise koruyucu hekimliktir.

       Sosyal Hekimlik terimi ilk kez 1846’da Guerin tarafından kullanılmıştır. Guerin’e göre “Sosyal hekimliğin konusu, hiçbir doktrin ve ideolojiye bağlı olmadan, hekimlikle toplum arasındaki ilişkilerin incelenmesi ve hekimlik hizmetlerinin toplum yararına geliştirilmesidir.” Bu terimin tanımlanmasında da zamanla değişmeler olmuştur. Grotjahn, sosyal hekimlik terimiyle hekimlik uygulamasında sağlık sigortasının kullanılmasını anlar. Grotjahn, sosyal etkenlerin sağlıkla ilişkisini incelediği kitabına sosyal patoloji adını vermiştir. Timmer ve Hansa’ya göre, İngiltere’deki sosyal hekimlik profesörleri bu terimle koruyucu hekimlik, halk sağlığı ve toplum hekimliğini eş anlamda kabul etmektedirler. Jefferys’ye göre bu terimler halk sağlığındaki gelişme aşamalarının bir ürünüdür.

       Çok kullanılan terimlerden biri de Hijyen’dir. Bu terim çoğunlukla Fransız ve Alman kaynaklarında kullanılmaktadır. “Hygiene Publique” ve “Soziale Hygiene”, Halk sağlığıyla eş anlamlıdır. Hijyen terimi İngilizce ‘de genellikle Halk Sağlığının özel konuları için kullanılır. Örneğin, çevre hijyeni, besin hijyeni ve kişisel hijyen gibi.

       İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Profesörü Dr. Hirsch’in Hijyen adlı kitabındaki konulara bakılırsa, Hijyen teriminin çevre sağlığıyla eş anlamda olduğu düşünülebilir. Osmanlıca'daki Hıfzısıhha terimi de Hijyen ile eş anlamlıdır. Hıfzısıhha sağlığı koruma demektir.

       Son yıllarda kullanılan bir terim de Toplum Sağlığı (Community Health)’dir. Kimilerine göre bu terim halk sağlığıyla eş anlamlıdır. Dünya Sağlık Örgütünün yayınladığı sözlükte, toplum sağlığı teriminin anlamının açık olmadığı yazılıdır. Bunun halk sağlığı, toplum hekimliği ve çevre sağlığıyla eş anlamda olduğunu kabul edenler de vardır.

       Bütün bu açıklamalardan sonra, terimler arası kargaşanın gerçek bir sorun olmadığı söylenebilir. Adı ne olursa olsun, halk sağlığı çalışmalarının ana hedefi herkesin sağlığını korumak, geliştirmek, her hastaya tedavi olanağı sağlamak ve her sakata işgücü kazandırmak olduğu sürece, terimler üzerinde tartışma sürdürmek ya da terimleri değiştirerek yeni bir şey yapıldığını veya olacağını sanmak yanılgıdır.



* Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Toplum Hekimliği Bülteni, Ocak 1983

 

BAŞA DÖN.....ANA SAYFA.....SAYFA BAŞI