Aile hekimliği disiplini; WONCA (World Organization of National Colleges, Academies and Academic Associations of General Practitioners/Family Physicians) (Genel Pratisyenler/Aile Hekimleri Ulusal Dernek, Akademi ve Akademik Birliklerinin Dünya Örgütü; kısaca Dünya Aile Hekimleri Birliği) Avrupa Bölgesi tarafından yapılan Genel Pratisyenlik/Aile Hekimliği tanımına dayanan, kendi eğitim içeriği, araştırmaları, kanıta dayalı ve klinik uygulamaları olan akademik ve bilimsel bir disiplin ve birinci basamağa odaklı bir klinik uzmanlıktır (1,2).
Avrupa’da bu uzmanlık eğitiminin süresi 13 ülkede üç yıl, yedi ülkede dört yıl, altı ülkede beş yıldır. Avrupa Konseyi’nin 1986, 1993 ve 2001 yıllarındaki kararları ile 1995’ten itibaren en az 2 yıl olan uzmanlık eğitimi süresi 2001’den itibaren en az 3 yıl olmak zorundadır. Ülkemizde Aile hekimliği uzmanlık eğitiminin süresi uzmanlık üç yıldır (1).
Akademik olarak uluslararası standartlara (2,3) dayanan aile hekimliği uzmanlık eğitimi; ülkemizde 1985’ten itibaren yürütülmekte, 16 Temmuz 1993 tarih ve 12547 sayılı YÖK kararı ile Tıp Fakültelerinde aile hekimliği anabilim dallarının kurulmasının ardından da uluslararası alanda tanınan akademisyenlerini yetiştirmektedir.
Türkiye’de tıp alanında uzmanlık eğitiminin çalışma usul ve esasları, 03.09.2022 tarihli, 31942 sayılı Tıpta ve Diş Hekimliğinde Uzmanlık Eğitimi Yönetmeliği ile düzenlenmektedir (4). Yönetmelikte Tıpta Uzmanlık Kurulu (TUK), uzmanlık programı, program standardı, bir programın uzmanlık eğitimi için gereken vaka, ameliyat, tetkik ve diğer tıbbi iş ve işlem çeşitliliğini içeren portföy, uzmanlık öğrencisinin uzmanlık eğitimi süresi içerisinde, kendi uzmanlık dalı dışındaki diğer uzmanlık dallarında Kurul tarafından belirlenen ve tamamlanması zorunlu olan eğitimi olan rotasyon, uzmanlık eğitimi yapılabilmesi için bir programın uygulaması gereken, mezuniyet öncesi ulusal çekirdek eğitim programını içerecek şekilde hazırlanan asgari eğitim ve öğretim müfredatı olan “uzmanlık eğitimi çekirdek müfredatı” kavramları açıklanmaktadır. Yönetmeliğe göre TUK, “ilgili uzmanlık dalının uzmanlık eğitimi çekirdek ve genişletilmiş müfredatlarına göre uygulama alanları ile temel görev ve temel yetkilerinin çerçevesini belirlemektedir” (4).
Tıpta ve Diş Hekimliğinde Uzmanlık Eğitimi Yönetmeliğinin maddeleri aile hekimliği uzmanlık eğitimi için de geçerlidir. Aile hekimliği uzmanlık eğitiminin sonunda aile hekimliği uzmanının kazanması gereken yetkinlikler, Aile Hekimliği Uzmanlık Eğitimi Çekirdek Müfredatı (v2.4) ile tanımlanmaktadır (5).
Türk Tabipleri Birliği Uzmanlık Dernekleri Eşgüdüm Kurulu, üyesi olduğu Avrupa Tıp Uzmanları Birliği’nin “Avrupa Eğitim Gereksinimleri’nin ülkemizde uzmanlık eğitiminde karşılanmasının altını çizmektedir. Avrupa Eğitim Gereksinimleri, bir uzmanın seçtiği uzmanlık alanında bağımsız ve güvenli bir şekilde çalışabilmesi için eğitimi sırasında edinmesi gereken bilgi, beceri ve yeterlilikleri belirlemektedir. Avrupa Eğitim Gereksinimleri, belirli klinik bilgi, teknik beceriler, iletişim becerileri, profesyonellik, etik ve daha fazlası dahil olmak üzere çok çeşitli bilgi ve yeterlilik alanlarını kapsamaktadır. Bunlar, Avrupa genelindeki tıp uzmanları arasında yüksek standartta bir eğitim sağlamak için tasarlanmıştır. Aile hekimliği uzmanlık eğitiminin klinik rotasyonlarında Avrupa Eğitim Gereksinimlerinin karşılanması (5) birinci basamak uzmanlığının temelini oluşturan ilkelerde de WONCA ve EURACT’ın (2,3) kaynak alınması söz konusudur. Aile Hekimliği Uzmanlık Eğitimi Çekirdek Müfredatı (v2.4) da bu ilkelere dayanmaktadır (5).
Aile hekimliği uzmanlık eğitimi, nitelikli, adil ve bilimsel temellere dayalı bir şekilde yürütülmelidir. Ancak mevcut sistemde, “aile hekimliği uzmanı” yetiştirmeyi hedefleyen iki farklı uygulama yürütülmektedir. Bu durum ile ciddi bir eşitsizlik yaratılmaktadır.
Bir yanda Tıpta ve Diş Hekimliğinde Uzmanlık Eğitimi Yönetmeliği (4) çerçevesinde, tam zamanlı ve yoğun klinik eğitimle 3 yıl boyunca çalışan aile hekimliği uzmanlık öğrencileri; diğer yanda ise Sözleşmeli Aile Hekimlerine Verilecek Aile Hekimliği Uzmanlık Eğitimi Usul ve Esasları (7) doğrultusunda yürütülen, yarı-zamanlı çalışma esasına dayalı ve Aile hekimliği eğiticilerinin eğitim ve denetiminden uzakta uygulama içeren Sözleşmeli Aile Hekimliği Uzmanlık Eğitimi (SAHU) programına tabi uzmanlık öğrencileri bulunmaktadır.
Bu durum hem eğitimin niteliği hem de mesleki haklar açısından açık bir eşitsizlik ve adaletsizlik doğurmaktadır.
SAHU Sistemi Neden Eşitsizdir?
- Eğitim Süresi ve Yoğunluğu Farklıdır:
Tam zamanlı aile hekimliği asistanları 3 yıl boyunca rotasyonlar, nöbetler, klinik sorumluluklar ve bilimsel çalışmalarla yoğun bir eğitim alırken, SAHU programına tabi hekimler, bir yandan aile hekimliği görevine devam ederken sadece belirli aralıklarla ve kısıtlı sürelerle eğitim almaktadır. Bu durum, eğitimin derinliği ve uygulama pratiği açısından ciddi farklara neden olmaktadır.
- Eğitim Ortamı ve Denetim Yetersizdir:
Tıpta ve Diş Hekimliğinde Uzmanlık Eğitimi Yönetmeliği Madde 11’in 7. bendinde belirtildiği üzere “Uzmanlık öğrencisi, programda bulunan bütün eğiticilerin gözetim ve denetiminde araştırma ve eğitim çalışmaları ile sağlık hizmeti sunumunda görev alır, deontolojik ve etik kurallara uyar” (4). Tam zamanlı asistanlar sürekli denetim ve gözetim altında eğitilirken, SAHU eğitimlerinde; eğitim kurumlarının ve eğiticilerin kontrolü zayıf kalmaktadır. Bu, uzmanlık eğitiminde standardizasyonu zedelemektedir.
- Aynı Unvan, Farklı Yeterlilik:
Her iki grup da “Aile Hekimliği Uzmanı” unvanı almaktadır. Ancak bu unvan, alınan eğitimin niteliğiyle orantısız bir şekilde eşitlenmektedir. Bu durum, tam zamanlı eğitim alan uzmanlık öğrencilerinin emeğini değersizleştirmekte ve uzmanlık kavramını zedelemektedir.
- Tıpta Uzmanlık Eğitimi İlkelerine Aykırıdır:
Tıpta ve Diş Hekimliğinde Uzmanlık Eğitimi Yönetmeliği, uzmanlık eğitiminin tam zamanlı, yapılandırılmış ve denetimli bir süreç olmasını zorunlu kılmaktadır. SAHU sistemi, bu yönetmelik hükümleriyle çelişmekte, temel mezuniyet sonrası tıp eğitimi ilkelerine aykırı düşmektedir.
- Uluslararası Standartlarla Uyumsuzluk
WONCA Europe tarafından tanımlanan aile hekimliği eğitimi, sürekli ve tam zamanlı bir öğrenme sürecini, hasta başında eğitim ve eğitici gözetiminde uygulamalı beceri kazanımını esas alır. SAHU modeli, bu temel ilkelerle çelişmektedir. Uzaktan veya kısıtlı süreli eğitimlerle, aile hekimliğinin gerektirdiği kapsamlı bilgi ve becerilerin kazanılması mümkün değildir.
- SAHU sistemi, Aile hekimliği disiplinin yetiştirdiği akademisyenlerin ve Türkiye Aile Hekimleri Uzmanlık Derneği’nin (TAHUD) görüşleri alınmadan uygulanmaktadır.
Mevcut Durumun Sonuçları
- Eğitim Kalitesinde Düşüş: SAHU programı, uzmanlık eğitiminin kalitesini düşürmekte ve aile hekimliği disiplininin değerini zedelemektedir.
- Mesleki Motivasyonun Azalması: Eğitim sürecindeki eşitsizlikler, hekimlerin motivasyonunu olumsuz etkilemekte ve mesleki tatmini azaltmaktadır.
- Hizmet Kalitesinde Gerileme: Yetersiz eğitim alan hekimlerin hizmet sunumu, bireyin ve toplumun sağlığını korumak, geliştirmek ve iyileştirmek için, aile hekimliği disiplininin kazandırması gereken yetkinliklerini içermeyecektir.
Talebimiz Net ve Kesindir:
SAHU uygulaması, eğitimde fırsat eşitliğini yok sayan, uzmanlık kalitesini düşüren ve mevcut uzmanlık öğrencilerinin emeğini gölgeleyen bir uygulamadır. Bu nedenle, SAHU sistemi derhal kaldırılmalı, aile hekimliği uzmanlık eğitimi tüm hekimler için eşit, tam zamanlı ve standart bir yapıya kavuşturulmalı, bilimsel, adil ve hakkaniyetli bir düzlemde yürütülmelidir.
Tablo 1. Tam Zamanlı Aile Hekimliği Uzmanlık Eğitimi ile Yarı Zamanlı Sözleşmeli Aile Hekimliği Uzmanlık Eğitiminin Karşılaştırılması
Kaynakça:
- TAHUD. (2025). Aile Hekimliği Nedir? https://www.tahud.org.tr/page/aile-hekimli%C4%9Fi-nedir (Erişim tarihi: 20.05.2025)
- EURACT - European Academy of Teachers in General Practice. (2005). The European Definition of General Practice / Family Medicine. https://www.woncaeurope.org/file/69dc3969-4c7f-4387-9ade-23845452bb03/Definition%20EURACTshort%20version%20revised%202011%20%281%29.pdf (Erişim tarihi: 20.05.2025)
- EURACT. (2014). Assessment of General Practitioners’ Performance in Daily Practice: The EURACT Performance Agenda of General Practice /Family Medicine. https://library.oapen.org/bitstream/handle/20.500.12657/59603/10.1515_9783110720105.pdf?sequence=1&isAllowed=y (Erişim tarihi: 20.05.2025)
- T.C. Resmi Gazete. Tıpta ve Diş Hekimliğinde Uzmanlık Eğitimi Yönetmeliği. 03.09.2022 Sayı: 31942 Başbakanlık Basımevi, Ankara. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=39700&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5 (Erişim Tarihi:20.05.2025)
- TUKMOS - Tıpta Uzmanlık Kurulu Müfredat Oluşturma ve Standart Belirleme Sistemi. (2019). Aile Hekimliği Uzmanlık Eğitimi Çekirdek Müfredatı.
- UEMS – European Union of Medical Specialists. (2025). UEMS European Training Requirements. https://www.uems.eu/european-training-requirements. (Erişim tarihi: 20.05.2025)
- Sözleşmeli Aile Hekimlerine Verilecek Aile Hekimliği Uzmanlık Eğitimi Usul ve Esasları. (Erişim tarihi: 20.05.2025)
Türkiye Aile Hekimleri Uzmanlık Derneği (TAHUD)
TTB Uzmanlık Derneleri Eşgüdüm Kurulu Yürütme Kurulu
