COVID-19 pandemisi tüm dünyada insani ilişkilerde, iş yaşantısında, pek çok uygulamalarda hepimizin pratiğini değiştirdi ve daha da değiştirecek gibi durmaktadır. Bu olağanüstü şartlar uzaktan (sanal) eğitim ve tıp (teletıp) uygulamalarının çok hızlı bir şekilde yaygınlaşmasına neden oldu.
20 yıldan daha uzun süredir gündemde olan “teletıp (telemedicine)” bizlerin de günlük hayatımıza daha fazla girmiş durumda ve hızla popülerlik kazanmaktadır. Dünya Tabipler Birliği (DTB), (World Medical Association –WMA) teletıp pratiğini/uygulamalarını veya teletıbbı “telekomünikasyon sistemleri üzerinden aktarılan, hastaya ait veriler, dokümanlar ve diğer bilgilere dayanılarak girişimlerin, tanılamaların yapıldığı, tedavi kararlarının verildiği uzaktan tıp uygulamaları olarak tanımlamıştır. Teletıp hasta ile doktoru arasında veya birden çok doktor ve sağlık profesyonelleri arasında gerçekleştirilebilir.
Hasta ile doktorunun bir arada olduğu muayene halen altın standarttır. Ancak bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişmeler klasik tıptan farklı ve yeni tıbbi uygulamaları da beraberinde getirmiştir. DTB’ne göre teletıp, mesafe, fiziki engellilik, iş, ailevi bağlar (yaşlı/çocuk/hasta bakımı gibi), hastaya maliyet veya doktorun zamanının olmaması nedeni ile hastanın kendisi için uygun doktora ulaşamaması durumunda uygulanır.
Hasta görüntülemelerinin incelenmesi, telekonferans ve elektronik postalarla doktorun hasta ile veya meslektaşları ile konsültasyon yapması mümkündür. Tecrübesi az olan bir cerrahın telecerrahi ile deneyimli bir cerrahtan ameliyat esnasında bilgi ve yardım alarak kritik bir ameliyatı gerçekleştirmesi mümkün olabilir. Ayrıca teletıp, özellikle tıp öğrencilerinin ve uzak yerlerdeki pratisyenlerin tıp eğitimine ve araştırmalara ulaşmasını kolaylaştırmıştır.
Aşağıda özetlenmeye çalışılan durumlar, günümüzde teletıbbın en sık uygulandığı konuları oluşturmaktadır:
1. Bir doktora ulaşma imkanı olmayan, doktordan çok uzakta ve zorlu ortamlarda bulunan hasta ile doktorun uzaktan bağlantı kurması. Bu durum tele-yardım olarak da adlandırılmakta ve genellikle acil durumlarda kullanılmaktadır.
2. Hastanın durumunun düzenli aralarla monitörize edildiği, hasta sonuçlarının (kan basıncı, EKG, vs.) elektronik ortamda doktora ulaştırıldığı, telemonitörizasyon da denen uygulamalar. Bu yöntem en çok diyabet, hipertansiyon, bedensel engelliler ve yüksek riskli hamilelerde kullanılır. Hemşire, tıbbi teknisyen veya özel eğitimli kişilerin, hatta bazen hasta veya bir yakınının eğitilerek ölçümleri yaparak, sonuçları doktora elektronik ortamda göndermesi sağlanır.
3. İnternet dahil bütün telekomünikasyon yöntemleri ile bir hastanın daha önce kendisini hiç görmemiş olan bir doktordan tıbbi yardım istemesi. Buna telekonsültasyon da denmektedir. Bu tür telekonsültasyonların güvenirlilik, gizlilik ve paylaşılan bilginin güvenliği ve danışılan doktorun yeterliği gibi sorunlu tarafları olabilir.
4. Birisi hastayı gören, muayene eden ve diğeri de alanında uzman konumunda olan iki doktorun iletişimi. Hastayı danışan doktor hastanın bilgilerini elektronik ortamda konsültan hekime iletir ve konsültanın da eline ulaşan tıbbi bilgilerin nitelik ve niceliğine göre uzman görüşü verebilmesi için yeterli olup olmadığına karar vermesi gerekir.
Her tıp branşının değişen sıklıkta kullanabileceği teletıp uygulamaları vardır. Bu uygulamalar ile ilgili standartların belirlenmesinde hukuki altyapıyı oluşturmak için yasama ve yürütme organları (Sağlık Bakanlığı vb.), kuralları ve etik ilkeleri belirlemek için Türk Tabipleri Birliği ve uygulamaları ve teknik gereksinimleri saptamak için tıpta uzmanlık derneklerinin üstlerine düşen görevler bulunmaktadır.
TTB UDEK olarak bir süre önce size gönderdiğimiz sorulara aldığımız yanıtları özetleyecek olursak; hasta muayenesi için ellerini kullanmak zorunda olmayan radyoloji ve patoloji dışındaki branşların özellikle ilk muayeneleri ve çoğunun takiplerinin hasta ile doktorun aynı ortamda olduğu şartlarda yapılmasının gerektiğini herkes kabul etmektedir. Ancak uzaktan görüntülü, bazı özel durumlarda ise yazılı haberleşmelerle de hasta takiplerinin yapılabileceği belirtilmiştir. Onkolojik ve cerrahi branşlarda ise hastanın kontrollerine şahsen gelmesi istenmektedir. Sorunu olmayan, özellikle dahili branş hastalarının bazı takiplerinin teletıp ile yapılması mümkün görülmektedir. Pek çok dernek teletıbbın kullanılması için yasal alt yapının oluşturulması gerektiğinde hemfikirdir. Aynı zamanda uzaktan takibi yapılabilen hastalara reçete ve rapor yazılabilmesi için de düzenlemeler yapılması gerekmektedir. Teletıbbın eğitim amaçlı kullanımı genel kabul görmektedir. Aynı zamanda, konsültasyon hizmetlerinde de kullanım potansiyeli yüksektir, ancak teknik alt yapı ve şartların oluşturulmaması durumunda sonunda sorun çıkması olasılığı göz ardı edilmemelidir. Teletıbbın en çok kullanıldığı durumların ise hastaların sorularının cevaplandırılması olduğu görülmektedir.
TTB-UDEK olarak günlük yaşamımızın bir parçası haline gelen uzaktan eğitim ve tıp uygulamalarında yukarıda belirtilen amaçlar ve sorular doğrultusunda çalışacak bir multidisipliner ortak komisyon oluşturmaya karar verdik.
Bir diğer ricamız bu alanın adlandırılmasında “teletıp” yerine kullanılabilecek bir ad bulmamıza yardımcı olmanızdır.
Yukarıdaki açıklamaları göz önüne alarak sizlere aşağıda daha önce sorduğumuz soruları kendi uzmanlık alanınız içerisinde ayrıntılı olarak tartışabilecek ve oluşturduğumuz multidisipliner ortak komisyonda yer alacak, derneğinizi temsil edecek bir meslektaşınızı görevlendirerek iletişim bilgilerini göndermenizi rica ediyoruz.
Uzaktan tıp hizmeti sunulması konusunda varsa uygulamalarınızı, tecrübelerinizi detaylandırmanızı rica ediyoruz.
1. Üyelerinizden size yansıtılan olumsuzluklar/sorunlar oldu mu?
2. Henüz kullanmadı iseniz, bu alanı kullanma düşünceniz var mı?
3. Bu alanda oluşturduğunuz sınır ve standartlarınız var mı, nasıl belirliyorsunuz? Bu konudaki tecrübeniz ve ilgili çalışmalarınızı paylaşır mısınız?
4. Endişe ettiğiniz veya çekinceniz olan noktaları listeleyebilir misiniz?
Dünya Tabipler Birliğinin konu ile ilgili dokümanlarına aşağıdaki linklerden ulaşabilirsiniz:
