Eski Sayılar | Künye | Ana Sayfa

.

15 Nisan 2004  Sayı: 120

gündem...

Dr. Füsun Sayek

Seçme Konusu…

Geçen hafta “hekim de yaşlanır” başlıklı bir konuyu Yaşlılık Kongresi’nde sunmam gerekti. “Efsaneler yaşlanmaz sadece değişirler” diyip kürsüden inmeyi düşündüm ve hatta indim. Sununun erken bitmesine sevinerek alkışlayanların sevincini kursaklarında bırakıp kürsüye döndüğümde şunları söyledim:

“Bakteri ve bazı bir hücreli organizmaların yaşlandığı söylenemez. Bugün de bu dönemin canlılarının evrimleşmiş bir uzantısı olarak kabul edilen bakteriler, ikiye bölünmek suretiyle yaşamlarını süresiz devam ettirebilirler”. Prof. Dr. Ali Demirsoy’un sözleriyle demek ki, yaşamı süresiz devam ettirmek için bakteri olmak gerek… Eee biz de mikrop olmadığımıza göre yaşlanacağız. Yaşlanma döllenme ile başlayan, hayat boyu devam eden, geriye dönüşü de olmayan, yapısal değişikliklerin tümüdür. Biyolojik saatler canlılar arasında sinekler için saatler, bazı ağaç türleri için binlerce yıl, insanlar için en çok yüzyirmiyılı “yaşam” olarak tanımlar ve biz biliriz ki yaşlanma gelişkin organizmaların sorunudur. Ayrıcalıksız her canlıda görülen (eşitlikçi), tüm işlevlerde azalmaya neden  olur (ne yazık ki) süregendir (üzücü) ve ayrıca evrenseldir. Yaşlılık vücut hücre ve dokularında bazı hataların birikmesi sonucu hücre tahribatı ile oluşur. Bundan bizleri koruyacak yanıt sisteminin varlığı da yaşlanma ile doğrudan ilişkili. Acaba hekimlik mesleği bu stres ve yanıt ağında oluşan ve yaşlanmaya neden olan ağı nasıl etkiliyor?

Hekimlik zor bir meslek… uzun bir öğrenim dönemi… Çoğunluğumuz için çok ulvi, yardım etme, iyileştirme özelliği olan bir adanmışlık mesleği. Bu meslek kişisel sağlığı korumayla yan yana gitmiyor ne yazık ki. Mesleki doyumsuzluk, maddi yetersizlikler, geçim sıkıntısı, çalışma ortamından kaynaklanan sorunlar, aşırı iş yükü, monotonluk gibi “stres” nedenleri hekimleri de sağlıksızlaştırıyor ve erken yaşlandırıyor. Antalya’da bir grup hekime sağlık durumları sorulduğunda (İ.Belek, 2002) %11.3’ü çok iyi, %31.5’i orta diye yanıtlıyor. Onların dörtte birinde kronik bir hastalık var ve %40’ı öldüren, erken yaşlandıran “sigara” tutkunu. Kanada’lı Dr.Myers “iyi hekimi yapan neyse, onun dengesini bozan da odur” diyor. Yani iyi hekim olmak hergün trajediye tanık olmaksa, hekimi yıpratan da o trajedidir. Hekimlerin meslek yaşamları ile özel yaşamları arasında doğru bir denge kurmadan geçirdikleri yıllar onları tüketiyor. Bu arada yardım istemek, doktora gitmekten de hoşlanmadıklarından sonuç:kötü. Yine de 2000 yılında yayınlanan American Journal of Preventive Medicine hekimlerin diğer insanlara oranla daha uzun yaşadıkları ve daha sağlıklı alışkanlıkları olduğunu müjdeliyordu. Türkiye’den böyle bir veri veremiyoruz. Üyelerimiz arasındaki 60 yaş üstü hekim oranı toplumun yaşlılık oranıyla aynı:%5. Toplumla aynı oranda sigara içtiklerini de biliyoruz. Yaşlanmanın diğer belirleyicileri olan durumlara bakarsak; hekimlerin yarısı mesleği çok stresli buluyor, yarısı iş yüklerinin geçmişe göre arttığını, %64’ü bu durumun onların yaşamlarını çok olumsuz etkilediğini söylüyor. Türkiye’de uzman hekimlerin %42’si çalıştıkları kurumu yetersiz buluyor, %88’i ücretinden memnun değil, %54’ü düşük doyum puanına sahip, günlük çalışma süresi 9 saat ve üstü olanlar, ek iş yapanlarda duygusal tükenme, duyarsızlaşma, stres artmış, hasta sayısı ve nöbetle tükenmişlik artıyor. Ayrıca hekimlerde mükemmeliyetçilik daha çok. Dünyada da tüm meslekler içinde çalışma ortamlarını olumsuz olarak tanımlayan ve mutsuz olan meslek grubu hekimler. Yaşlanma nedeni olarak “stres” hekimlerde yüksek dedik. Ayrıca beslenme ile ilgili sorunlar (çoğunlukla ayakta, hızla atıştırma modeli), temel insani gereksinme olan uyku düzeninde bozukluklar ve iş yoğunluğu nedeniyle egzersiz yapamama. İşte yaşlanmanın temel belirleyicileri. 

Çalışmalar yukarıda saydığımız faktörlerin yaşlanmada %75 oranında belirleyici olduğunu gösteriyor. %25 oranında ise genetik sorumlu. Thomas Kirkwood bu %25’den yola çıkarak “uzun yaşamak için genetik ailenizi iyi seçin” diyor. Galiba “uzun yaşamak için mesleğinizi de iyi seçin” diye eklememiz gerekecek. Ama bu seçimi şu ya da bu gerekçeyle yapmış ve doktor olmuşsanız, o durumda da stresle baş etmek yöntemlerini öğrenmeniz şart. Kanımca bu yöntemlerinden biri de örgütlülüktür. Örgütlü olmak, ortak görüşler geliştirip ortak çözümlere götürür… Stres azaltmada etkilidir. Örgütlü olmanın bir gereği ise “seçmektir”. Odalarımızda birlikte yol alacağımız yönetimleri seçmek için sandıklara gidiyoruz. İyi seçmeler, iyi seçimler diliyorum.