Ergenlik: Erkeklerin ve Kızların Merak Ettiği Konular Dr. Şükrü
Hatun** *Amerikan
Pediatri Akademisi Web Sitesinden Alınmıştır. Türkçesi: ** Prof.; Kocaeli
Ü.Tıp Fak. Çocuk Sağlığı ve Hast. AD
Normal büyüyen her çocuk ergenlik dönemine girer. Ergenlik yaşamınızın ve
vücudunuzun çocukluktan erişkinliğe doğru değiştiği dönemdir. Bu değişiklikler
hormon adı verilen kimyasal bileşikler aracılığıyla oluşur. Ergenlik döneminde o
kadar çok değişiklik olur ki bir an vücudunuz üzerindeki kontrolünüzü
kaybettiğinizi düşünebilirsiniz. O zaman hormonlar dengeyi sağlar ve vücudunuz bir
atılım içine girer.
Ergenlikte yalnızca vücudunuz değişmez, beraberinde duygularınız da
değişir. Kendiniz, aileniz ve arkadaşlarınız ve dünyanın tümü hakkındaki duygu
ve düşünceleriniz artık farklıdır. Siz ergenlik dönemini geçerken kendinizle
ilgili çok önemli kararlar almaya başlarsınız; daha çok sorumluluk alırsınız ve
daha özerk hale gelirsiniz.
Bu değişiklerin bazıları olur olmaz siz kendinize "Acaba ben normal
miyim?" ya da "Başkaları da benim gibi mi hissediyor?" gibi sorular
sorarsınız. Üzülmeyin çoğu değişiklik ergenlik döneminde gerçekleşek ve bu
yaşamınızın karışık bir dönemi olduğu kadar heyecanlı bir dönemi de olacaktır.
Bu yazı ergenliğin getirdiği değişiklikleri anlamınıza yardım etmek için
hazırlanmıştır. Birinci bölümde ergenlik dönemine giren kızlarda oluşan
değişiklikler, ikinci bölümde ise erkeklerdeki değişiklikler anlatılmıştır.
Üçüncü bölümde hem erkeklerde hem de kızlarda oluşan duygusal değişikliklerin
üzerinde durulmuştur. Bu metni tam olarak okuyup bitirince kendinizde olan
değişiklerin yanı sıra karşı cinste olan değişiklikleri de öğrenmiş
olacaksınız.
Bölüm 1: Ergenlik dönemindeki kızların bilmesi gerekenler
Ergenlik kızların yaşamı açısından vücutlarının küçük bir kız
çocuğundan kadın olmaya doğru değiştiği zamandır. Bunun yanında ergenlik dönemi
sonunda vücudunuz bebek yapabilecek özelliklere sahip olur. Ergenliğe giriş için
kesin bir zaman yoksa da genel olarak kızlar 9-13 yaş arasında ve erkeklerden daha
erken ergenliğe girerler. Bu nedenle yaşamın bu döneminde kızlar-erkekler kendilerini
yakalayıncaya kadar- birkaç yıl erkeklerden daha uzun ve daha olgundurlar.
Vücudunuzda hangi değişikler olacak?
Ergenlik dönemi boyunca vücudunuzda olacak bazı değişiklikler aşağıda
anlatılmıştır.
Göğüsler: Kızların çoğunda ergenlik göğüslerin büyümesi ile başlar.
Göğüslerinizin büyüdüğünü meme uçlarının birisinin ya da her ikisinin
üzerinde küçük ve duyarlı bir kabarıklık oluşması ile fark edersiniz. Bu
kabarıklık birkaç yıl içinde giderek büyüyecektir. Başlangıçta bir göğüs
diğerinden daha büyük olabilir ve bu durum bazen göğüsler son şeklini alıncaya
kadar sürebilir. Göğüsler gelişmeye başlayınca sütyen takma gereksinimi
duyarsınız. Bazı kızlar sütyeni ilk kez giydiklerinde heyecanlanırlar -çünkü bu
kadın olmaya doğru ilk adımdır!- bununla birlikte bazı kızlar- özellikle
arkadaşları arasında ilk kendileri sütyen taktığında-utanabilir. Sizin ilk sütyen
giymeniz toplum içinde büyümüş muamelesi görmenize neden olacak ve onlar
açısından bu durum utanma konusu değil sizin büyümenizden dolayı gurur konusu
olacaktır.
Saçlar: Ergenlikle birlikte genital bölgede (bacaklarınızın arasında)
yumuşak kıllar görünmeye başlayacaktır. Bu kıllar daha sonra sık ve kıvrımlı
hale gelecektir. Genital bölgedeki kıllanma ile birlikte kol altlarında ve bacakların
üzerinde de kıllar görünecektir. Bir çok kadın bu kılları traş etmektedir
(temizlemektedir). Bu işlemin tıbbi bir nedeni yoktur- tamamen kişisel seçim
konusudur. Traş etmeye karar verirseniz bol miktarda sabun, su ile kadınlar için
yapılmış temiz bir jilet kullanmalısın. En iyisi kendinize ait bir jilet ya da
elektrikli traş makinasının olmasıdır- bu araçları asla arkadaşlarınız ya da
ailenizden birisiyle paylaşmayınız.
Vücut Biçimi: Zamanla kalçalarınız genişleyecek, beliniz ise daralacaktır.
Vücudunuz karın, kalça ve bacaklarınızda yağ depolamaya başlayacaktır. Bu gelişme
normaldir, çünkü böylece kadın vücuduna özgü çizgiler oluşmaktadır.
Vücut ölçüleri: Kollarınız, bacaklarınız, elleriniz ve ayaklarınız
vücudunuzun geri kalan kısımlarına göre daha hızlı büyüyecektir. Vücudunuzun
geri kalan kısımları kol ve bacaklarınızdaki büyümeyi yakalayıncaya kadar
kendinizi biraz biçimsiz (hantal) hissedebilirsiniz.
Deri: Deri ergenlikle birlikte daha yağlı hale gelir ve daha çok terlediğinizi
fark edersiniz, çünkü ter bezleri de büyümeye başlamıştır. Derinizi her gün
temizlemeniz gereklidir. Bunun yanında koku ve ter ıslaklığını önlemek için
deodarant ya da ter etkisini azaltan spreyler kullanabilirsiniz. Derinizi temiz tutma
çabalarına karşın yine de yüzünüzde sivilceler olacaktır. Bu sivilceler akne
olarak isimlendirilir ve ergenlik dönemindeki hormonların yükselmesine bağlı
olduğundan normal kabul edilir. Bütün ergenlerde şu ya da bu zamanda akne olacaktır.
Akneleriniz çok şiddetli ise bir doktora danışmanızda yarar olabilir.
Menstürasyon: Kızların çoğunda 9-16 yaş arasında menstürasyon (adet
kanması) "period"u başlar. Ergenlik döneminde yumurtalıklarda (overler)
dişi döllenme hücreleri (ovum) olgunlaşır bu hücreler cinsel birleşme ile kadın
iç genital organlarına ulaşan erkek döllenme hücresi (sperm) ile karşılaşırsa
hamile kalınır ve bebek oluşur. Bu sırada bebeğe hazırlık olarak rahim (uterus) iç
yüzeyinde kan hücrelerini de içeren kalın bir tabaka oluşur. Eğer ovum sperm ile
karşılaşmazsa uterustaki hazırlık gereksiz hale gelir ve bu doku adet kanaması
olarak vaginadan dökülür. Menstürasyon periodu her ay benzer kanamanın olması ile
karakterizedir. Bir kız çoçuğunda menstürasyonun başlaması artık hamile de
kalabileceği anlamına gelir.
Menstürasyon periodu sırasında çamaşırlarınızın kirlenmemesi için
temizlik pedi ya da tampon kullanmanız gereklidir. Bazıları ped, bazıları ise tampon
seçerler. Tampon ilk kez kullanılırken gevşemeli ve tampon yavaşca vaginaya
itilmelidir. Günümüzde kızların çoğu mini pedleri seçmektedir. Menstürasyon
periodu genellikle 3-7 gün sürmekte ve daha sonra 1-2 gün renksiz bir kanama
sürebilmektedir. Bu normaldir. Period dışında kanama başlarsa çocuk hekimine
başvurmanız gereklidir.
Normal menstürasyon periodu sırasında yüzmek, ata binmek ya da jimnastik yapmak
gibi normal aktivitelerinizden vazgeçmenize gerek yoktur. Tam tersine örneğin egzersiz
krampların ve menstürasyona bağlı diğer rahatsızlıklarınızın azalmasına yardım
edebilir.
Menstürasyonun başlangıç döneminde bir çok genç kız daha sonraki
kanamalarının tam zamanında olacağını düşünürler, fakat seyrek olarak böyle
olur. İlk yıl (belki daha uzun süre) içinde menstürasyon siklusu takvime uymaz, bazen
3 hafta gibi kısa süre içinde bazen ise 6 hafta gibi uzun bir sürede kanama olabilir.
Bir süre sonra siklus düzene girecektir ve kızların çoğunda her 3-5 haftada bir
menstüral kanama olacaktır. Siklus düzenli hale geldikten sonra da hastalık, stres
altında kalmak, ağır egzersiz, yetersiz beslenme ya da sinirlenmek gibi durumlarda
menstürasyon aksayabilir. Doğal olarak bütün bu nedenlerin yanında menstürasyon
gecikmelerinde hamile kalınmış olabileceği akla gelmelidir.
Bazı çocukların menstürasyon kanamaları diğerlerinden daha ağır olabilir.
Fakat üzülmeyin, sağlığınızı etkileyecek kadar kanama olmaz. Vücudunuzda 5 litre
kan vardır ve menstürasyon sırasında ancak 50-100 ml kan kaybedersiniz. Bununla
birlikte gerçekten ağır bir kanamanız olabilir (günde 6-8 ped değiştirmeniz
gerekebilir), bu durumda çocuk hekiminizle görüşmenizde yarar vardır
Menstürasyon periodu sırasında, öncesinde ya da sonrasında aşağıdaki
yakınmalar görülebilir:
* Kramplar
* Karında gaz birikmesi
* Göğüslerinizde duyarlılık ya da şişkinlik
* Baş ağrısı
* Kendini kötü hissetme ve huzursuzluk gibi
ani duygusal değişiklikler * Depresyon .
Yukarıdaki bulgular şiddetli olduğunda çocuk hekiminizle görüşmeniz
gereklidir. Çok kez kramplar ve diğer yakınmalarınız hafif olur ve onları kontrol
etmek kolaydır. Çocuk hekiminiz kendinizi daha iyi hissetmeniz için size bazı ilaçlar
ve egzersiz önerecektir. Aşağıdaki bulgulardan birisi olduğunda ise mutlaka çocuk
hekiminize başvurmanız gereklidir.
* Menstürasyon periodunuzda hastalık gibi bilinen bir neden olmaksızın ani
değişiklik olması
* 7-10 günden fazla süren çok ağır kanama olması
* Periodlar arasında kanama olması
* Menstürasyon başlangıcından sonraki dönemde iki günden fazla süren
şiddetli karın ağrısı olması
* Hamile kaldığınız düşüncesi
* Menstürasyon siklusunuzla ilgili herhangi bir şeyin yanlış gittiğini
düşünüyorsanız
Çocuk hekiminiz ilk değerlendirmeyi yapacak ve enfeksiyon ya da başka sorunlar
için bir kadın- doğum uzmanına girmenizi önerecektir.
Bölüm 2: Ergenlik dönemindeki erkeklerin bilmesi gerekenler
Ergenlik döneminde vücudunda değişiklik olan yalnızca kızlar değildir.
Erkeklerde ergenlik genellikle 10-16 yaş arasında büyüme hızlanması ile başlar. Siz
daha önce giydiğiniz çamaşırlarınızın ve ayakkabılarınız artık size
uymadığınızı fark edersiniz. Merak etmeyin çünkü kızlarda olduğu gibi sizin
hormonlarınız da vücudunuzdaki değişiklikleri ayarlayacak ve büyümenizi
sağlayacaktır.
Ergenlik döneminde vücudunuzda hangi değişiklikler olacaktır? Bunların bir
kısmı aşağıda anlatılmıştır.
Vücut ölçüleri: Kollarınız, bacaklarınız, elleriniz ve ayaklarınız
vücudunuzun geri kalan bölümlerinden daha hızlı büyüyecektir. Bu dönemde kendinizi
biraz sakar hissedebilirisiniz.
Vücut biçimi: Siz daha uzun olacaksınız ve omuzlarınız genişleyecektir.
Ağırlığınız belirgin ölçüde artacaktır. Bir çok erkek çocuk meme uçlarında
duyarlılık hisseder. Bu duyarlılık nedeniyle siz memelerinizin büyüdüğü
kaygısına kapılabilirsiniz. Böyle olsa bile kaygıya kapılmanıza gerek yoktur,
çünkü memelerdeki büyüme sizin yaşınızdaki erkek çocukların çoğunda olur fakat
bu büyüme geçicidir. Bu konu sizi üzüyorsa çocuk hekiminizle konuşmanız iyi
olacaktır.
Ergenlik döneminde kaslarınız büyüyecek ve güçlenecektir. Onların daha
hızlı güçlenmesi için özel bir çaba göstermenize gerek yoktur.
Arkadaşlarınızın bazılarının vücut geliştirme aktivitilerine katılması sizi
etkilememeli ve vücudunuz hazır olmadan bu tür yerlerden uzak durmalısınız. Vücut
geliştirme sizi çok ilgilendiriyorsa en iyisi çocuk hekiminizle görüşmeniz ve sizin
için uygun olan zamanı birlikte belirlemenizdir.
Ses: Giderek daha boğuk bir sese sahip olacaksınız. Bu durum sesinizde
çatallaşmaya yol açabilecektir. Siz büyüdükçe sesinizdeki çatallaşma duracak ve
bir süre sonra normal bir sese sahip olacaksınız.
Saçlar: Ergenlikle birlikte koltuk altlarınızda, bacaklarınızda, yüzünüzde
ve penisinizin çevresinde kıllanma olacaktır. Erkeklerin hepsinde olmasa da bir
çoğunda göğüs bölgesinde kıllanma olacaktır. Erkekler yüzlerindeki kılları
tıraş ederler, fakat bunun tıbbi bir nedeni yoktur, bu tamamen sizin kişisel
seçiminizdir. Tıraş olmaya karar verirseniz tıraş kremi ve erkekler için olan
jiletleri kullanmanız gereklidir. Kullandığınız jilet ya da elektrikli tıraş
makinasını başkalarının kullanmasına izin vermemeniz sağlığını bakımından
doğru olacaktır.
Deri: Deri ergenlikle birlikte daha yağlı hale gelir ve daha çok terlediğinizi
fark edersiniz, çünkü ter bezleri de büyümeye başlamıştır. Derinizi her gün
temizlemeniz gereklidir. Bunun yanında koku ve ter ıslaklığını önlemek için
deodarant ya da ter etkisini azaltan spreyler kullanabilirsiniz. Derinizi temiz tutma
çabalarına karşın yine de yüzünüzde sivilceler olacaktır. Bu sivilceler akne
olarak isimlendirilir ve ergenlik dönemindeki hormonların yükselmesine bağlı
olduğundan normal kabul edilir. Bütün ergenlerde şu ya da bu zamanda akne olacaktır.
Akneleriniz çok şiddetli ise bir doktora danışmanızda yarar olabilir.
Penis: Ergenlikle birlikte penis ve testisleriniz büyür. Cinsiyet hormonlarının
etkisiyle penisiniz daha sık dikleşmeye başlayacaktır. Penisteki dikleşme penisin
sert ve gergin olması demektir ve bazen nedensiz penis dikleşmesi olabilir. Böyle
olması normaldir. Penisinizin zamansız dikleşmesinden utanabilirsiniz ama unutmayın
siz dikkat çekmedikçe bir çok kimse bunun farkında olmayacaktır. Erkek
çocuklarının çoğu penis boyutlarıyla ilgilidir ve bazıları arkadaşlarının penis
boyutlarıyla karşılaştırırlar. Penis boyutlarının "erkek olmak" ya da
cinsel işlev için her şey demek olmadığını unutmamak önemlidir.
Ergenlik döneminde testisler sperm de üretmeye başlar. Böylece ereksiyon
sonrasında "boşalma" olacak ve bu sırada ejakülasyon (meni) atılacaktır.
Bu olay bazen uykuda olabilir ve siz sabah uyandığınızda çamaşırlarınızın
ıslandığını görebilirsiniz. Buna "gece boşalması" adı verilir. Bu durum
normaldir ve siz büyüdükçe sıklığı azalacaktır.
Bölüm 3: Erkek ve kızların ortak olarak bilmesi gerekenler
Ergenlik dönemindeki duygusal değişiklikler
Ergenlik döneminde daha önce belirtilen fiziksel değişiklikler yanında bir
çok duygusal değişiklik olur. Başkalarının sizin hakkınızdaki düşüncelerini
daha fazla merak etmeye başlarsınız. Daha çok kabul görmek ve sevilmek istersiniz.
Yaşamınızın bu döneminde başkalarıyla olan ilişkileriniz değişmeye başlar.
Bazıları daha önemli, bazıları önemsiz hale gelir. Ailenizden daha çok ayrı
kalmaya ve kendi yaşıtlarınızla birlikte olmaya başlarsınız. yaşamanızı
etkileyecek kararları kendiniz almaya başlarsınız.
Bir çoğunuzun vücudunuz konusunda bir imaj geliştirirsiniz (çok uzun, kısa
ince). Çünkü ergenlikle birlikte bir çok değişiklik olmuştur ve siz hem kendi
vücudunuzda olanlara hem de başkalarındaki değişikliklere dikkat edersiniz.
Unutmayın ki herkesin ergenliği birbirlerinden farklıdır. Sonra herkes birbirini
yakalar.
Seks ve büyüme
Ergenlikle birlikte cinsellikle daha çok ilgilenirsiniz. Bakmak, dokunmak ya da
bir şeyler düşünmek kalp hızınızı arttırır, vücudunuzda sıcaklık ve ürperti
hissedersiniz. Bunlar tamamen normaldir.
Kendinize aşağıdaki soruları sorabilirsiniz:
" Ne zaman birisiyle flört edeceğim?"
" Ne zaman birisini öpeceğim?"
" Cinsel ilişkiye ne zaman hazır olacağım?"
" İlişkilerimde seks olacak mı?"
Cinsel olarak aktif hale gelmeye karar vermek karmaşık bir konu olabilir. Bir
taraftan seksin tehlikeleri konusunda bir çok uyarı işitirsiniz, diğer taraftan
filmler, TV, gazeteler ve hatta afişler seksin iyi olduğunu söyler. Gerçekte ise seks
yaşamın bir parçasıdır ve diğer parçaları gibi iyi de olabilir, kötü de. Bu
tamamen size ve seçimlerinize bağlıdır.
Ergenlikte bir çok kaynaktan seks konusunda mesajlar gelir ve kendinizi basınç
altında hissedersiniz. Bunların nereden geldiğini bilirseniz daha kolay baş
edebilirsiniz.
Medya: Medyada seks konusunda bir çok görüntü vardır ve bunlarda seks
yapmanın doğru bir düşünce olduğu fikrine kolaylıkla sahip olursunuz. Seks
filmleri, TV gösterileri, dergiler ve müzik sıklıkla seks yapmanın herhangi bir riski
olmadığını anlatır. Mesajların sizi tümüyle etkilemesine izin vermeyin. Gerçek
yaşamda seks çok riskli olabilir.
Kendi vücudunuz: Seksle ilgilenmeniz tamamen normaldir. Ergenlik insanın cinsel
bakımdan gelişmesini tamamladığı dönemdir. Ergenlik dönemindeki cinsel arzular çok
güçlü olabilir. Bütün mesele sizin bu arzuları kontrol etmeniz ve onların sizi
kontrol etmesine izin vermemenizdir. Unutmayın ki seks birisiyle ilişkinin tek yolu
değildir. Birlikte yürümek, konuşmak, ellerini tutmak, sarılmak ve dokunmak güçlü
duygular hissettiğiniz birisine yakın olmanızı sağlayabilir.
Arkadaşlarınız: Size "herkes onu yapıyor" gibi ya da seks yapanlar
"cool" gibi görünebilir. Belki seks yapınca grup içinde daha popüler
olacağınızı düşünebilirsiniz. Bununla birlikte insanlar seks hakkında konuşmayı
severler ve yapmadıkları halde sanki seks yapıyormuş gibi konuşabilirler. Birisi siz
seks yapmadığınız için sizinle arkadaş olmak istemezse o muhtemelen herhangi bir
yolla değerli arkadaş olamıyor demektir. Arkadaşlarınıza- ya da bir kimseye- sizinle
seks yapma konusunda konuşmasına izin vermeyin. Bu doğru olduğunda sizin vereceğiniz
bir karardır, arkadaşlarınızın değil.
Cinsel ilişkiye girme ya da girmeme konusunda karar verirken en önemli konu
artık onu hep yapacağınız kararıdır. Bunun için karar verirken zaman ayırmanız ve
ailelerinizle onların inanışları/değerleri konusunda konuşmanız gereklidir. Ciddi
ilişkilerde seks için yetişkin olmayı beklemek ve ilişkinin sorumluluklarını kabul
etmek iyi bir fikir olabilir! Belki gençliğinizi hamilelik ya da ölümcül hastalık
korkusu olmadan geçirmek hoşunuza gidecektir.
Bununla birlikte seks yapmaya karar verirseniz sizin için hangi doğum kontrol
yönteminin doğru olacağı konusunda konuşmanız gereklidir. Prezervatif
kullanılacaksa klamidya, herpes ve AIDS gibi hastalıkların bulaşmasını önleyen
lateks prezervatiflerin kullanılması uygundur.
Kendine bakmayı öğrenmek
Erişkin olduğunuzda sağlıklı kalmanızı sağlayacak bir çok karar almak
durumunda kalacaksınız. Doğru beslenme, egzersiz, yeteri kadar dinlenmeye ergenlik
döneminde önem verilmelidir. Kendiniz ve verdiğiniz kararlar hakkında iyi şeyler
düşünmeniz de önemlidir. Vücudunuza bakmayı, sıkı çalışmayı, sağlıklı
kalmayı ve kendinizi sevmeyi öğrenmeniz gereklidir. Kaynaklar http://www.aap.org
sitesinden alınmıştır. |
|
|