Uyku ve Trafik Kazaları
Dr.
İ. Hamit Hancı*, Dr. Burcu Eşiyok**
*
Doç. Dr.; Ege Ü. Tıp Fak. Adli Tıp AD-Trafik Gönüllüleri Derneği Başkanı
**Dr.;Osmangazi Ü. Tıp
Fak. Adli Tıp AD
Trafik; yol,
araç ve insan üçlüsünden oluşmakta, bunlardan herhangi birinde oluşan bozukluk
trafik kazalarına neden olmaktadır. Trafik kazaları tüm ülkelerde önemli bir
sorundur. ABD’de kazaların, 4. ölüm nedeni olduğu ve motorlu araç kazalarının %51
ile en çok ölüme neden olan kaza türü olduğu bildirilmiştir. Ülkemizde farklı bölgelerde
yapılan araştırmalarda adli olayların büyük bölümünü trafik kazalarının
oluşturduğu görülmektedir. İstatistiklere göre 1998 yılında ülkemizde 440.149
trafik kazası olmuş, 4.935 kişi ölürken 114.552 kişi yaralanmıştır. Bu sayı olay
yerinde ölenleri içermekte, kazadan sonra hastaneye kaldırılıp orada yaşamını
yitirenleri içermemektedir. Oysa DSÖ kazadan bir ay sonraya kadar ölümleri trafik
kazası ölümü olarak kabul etmektedir. Bu nedenle yılda büyük olasılıkla 10 bin
kişin ülkemizde trafik kazası kurbanı olduğu söylenebilir.
Trafik kazalarında
aşırı hız, alkol alımı, tehlikeli araç kullanmanın yanında uykusuzluk da önemli
bir nedendir.
ABD Ulusal
Otoyol Trafik Güvenliği Yönetimi yıllık tüm kazaların yaklaşık %1,5'inde temel
nedenin uykusuzluk ve yorgunlukla ilişkili olduğunu tahmin etmektedir. İngiltere, Norveç
ve İsviçre'de yapılan farklı çalışmalarda %1-16 arasında değişen oranlar
bildirilmiştir.
Uyku ilişkili
kazalar kazalar açısından en çok risk altında olan sürücüler;
a) Uykusu
bozulmuş ya da yorgun sürücüler
Mola vermeksizin
uzun süre araç kullananlar,
Gece, öğleden
sonra ve normalde uyuduğu saatlerde araç kullananlar,
Uyku yapan
ilaçlar ya da alkol alanlar,
Tek başına araç
kullananlar,
Uzun, kırsal,
sıkıcı yollarda araç kullananlar,
Sık yolculuk
edenler,
İngiltere'de
yapılan araştırmada uyku ilişkili kazaların saat 02.00, 06.00 ve 16.00 dolaylarında
3 pik yaptığı saptanmıştır .
b) Genç
sürücüler
Uyku ilişkili
kazaların geç kalma eğiliminde olan, az uyuyan ve gece araba kullanan gençlerde yaygın
olduğu saptanmıştır. Kuzey Carolina'da bu tür kazaların %55'inin 25 yaş ya da daha
genç kişilerce yapıldığı, sürücülerin %78'nin erkek olduğu görüldü.
İngiltere ve Norveç'te yapılan çalışmalar da benzerdi.
c) Vardiyalı
çalışan sürücüler
ABD'de 25 milyon
insan vardiyalı olarak çalışmaktadır. Bu alışılmadık programlarla çalışanların
%20-30'unun yorgunluk ilişkili araba kazası geçirdiği saptanmıştır. Özellikle gece
vardiyasından eve dönüş tehlikeli olmaktadır.
d)Ticari araç
sürücüleri
Özellikle
kamyon sürücüleri yorgunluğa bağlı kazalara eğilimlidir. Kamyon sürücülerinde
uyku apnesi olarak adlandırılan uyku ve solunum bozukluğu yüksek oranda görülebilir.
Tüm ağır kamyon kazalarının en az %30-40'ında sürücünün yorgunluğunun, katkıda
bulunan etmenlerden biri olduğu ileri sürülmektedir.
e)Tanı
konulmamış uyku bozuklukları olan sürücüler
Uyku bozukluklarının
kazaları arttıran bir risk etmeni olduğu bildirilmiştir. Kronik insomnia (uykusuzluk),
uyku apnesi ve narkolepsi gibi aşırı gündüz uyuklamasına neden olan bozukluklar
olasılıkla 30 milyon ABD yurttaşında görülmektedir. Uyku bozukluğu olan pek çok kişi
tanısız ve tedavisiz kalmaktadır. Örneğin; uyku apnesi orta yaşlı erkeklerin %4'ünde,
aynı yaş grubundaki kadınların %2'sinde bulunmaktadır. Bu bozukluk kaza riskini 3-7
kat arttırmaktadır.
İngiltere'de
yapılan araştırmada uyku ilişkili kazaların şu kriterlerle saptandığı
belirtilmiştir:
Sürücünün
alkolmetre ve kan alkol düzeyinin yasal limitin altında olması,
Aracın yoldan
çıkmamış ya da başka bir aracın arkasına çarpmamış olması,
Fren izlerine
rastlanmaması,
Araçta mekanik
bir sorun olmaması,
İyi hava
koşulları ve görüşün açık olması,
Hız ve öndeki
araca çok yakın kullanmak gibi nedenlerin eliminasyonu,
Olay yerine
gelen polis memurlarının temel neden olarak uyuklamaktan kuşkulanması,
Kazadan hemen
birkaç saniye önce sürücünün çıkış noktasını ya da çarptığı aracı açıkça
görmesi.
McCartt ve
arkadaşlarının 593 uzun yol kamyon şöförüyle yüzyüze yaptıkları görüşmelerde,
sürücülerin oldukça büyük bir kısmının direksiyonda uyuduklarını
saptamışlardır. Sürücülerin %47,1'i daha önce, %25,4'ü ise son bir yıl içinde
direksiyonda uyuduklarını söylemişlerdir.
ABD'de uyku
nedenli kazaların, yıllık 23.318 ölüm ve 1.907.072- 2.474.430 sakatlığa yol açan
yaralanma ile ilişkili olduğu düşünülmektedir. Bunun giderinin ise 43.15-56.02
milyar dolar olduğu sanılmaktadır
Uyku ilişkili
kazaları engellemede etkili olabilecek önlemler:
1) Yolculuk
öncesi öneriler
Sürücü iyi
bir gece uykusu uyumalıdır. Bireysel farklılık göstermekle birlikte, ortalama 8
saatlik bir gece uykusu gereklidir.
Uzun yolculuklar
bir arkadaşla birlikte yapılabilir. Yolcular yorgunluk belirtilerini fark ederek ya da
aracı sıra ile kullanarak yardımcı olabilirler.
Her 100 mil
(yaklaşık 160 km) ya da iki saatte bir düzenli molalar verilebilir.
Alkol ve
performansı azaltan ilaçlar kullanılmamalıdır. Alkol ve yorgunluk birbirlerinin
etkilerini arttırır.
Sık olarak gündüz
uyuklaması, gece uyumakta zorluk ya da her gece yüksek sesle horlama gibi yakınmalar
varsa uyku bozuklukları açısından bir doktora danışılmalıdır.
2) Uykulu
sürücüler için öneriler
Yorgunluğun
uyaran işaretlerine dikkat edilmelidir.
a) Araba kullandığı
son birkaç kilometreyi anımsamıyorsa,
b) Yolda sağa-sola
sapıyor ya da yolda ya da yol kenarında bulunan, sürücüyü hız ve yol sınırı açısından
uyaran bariyerlere çarpıyorsa,
c) Dalıyor ya
da dikkatini toplayamıyorsa,
d) Sık sık
esniyorsa,
e) Gözlerini
açık tutmakta zorlanıyorsa,
f) Önünüzdeki
arabaya çok yakın kullanıyor ya da trafik işaretlerini kaçırıyorsa,
g) Başını
tutmakta zorlanıyorsa,
h) Aracı ani
duruş ve kalkışlarla sarsa sarsa kullanıyorsa uyuma tehlikesinin olduğunu
bilmelisiniz.
Yalnızca
radyoyu açmakla yetinmeyin, pencereyi de açın ve onu uyanık tutmak için diğer
"numaraları" deneyin.
Mola vermek
için güvenli bir yer bulun.
Trafikten uzak,
güvenli bir alana gidin ve kısa bir süre (15-45 dakika) uyumasını sağlayın.
Eğer
gerekiyorsa kısa süreli uyanıklık için kahve başka kafeinli içecekler alın
(kafeinin kan dolaşımına geçmesi yaklaşık 30 dakika alır).
3) Yol değişiklikleri
Anayollardaki hız kesici ve yol kenarını belirleyen bariyerler sürücüyü yoldan çıktığı
an uyarabilir. Tekerlekler bu bariyerlere çarptığında oluşan sarsıntı ve gürültü
anayollardaki, aracın yoldan çıkmasına bağlı kazaları önlemede oldukça etkili
olabilir. Kazalardaki kesin azalma bilinmemekle birlikte çalışmalar %15-70 oranında
azalma bildirmektedir. Sürücü bu bariyerlere çarptığında yorgun olabileceğini düşünerek
dinlenmelidir.
Kaynaklar
1- Aldrich MS,
Automobile accidents in patients with sleep disorders.Sleep Dec;12(6):487-94, 1989.
2-
Altun G ve ark, Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Acil Servisine başvuran adli
olguların özellikleri. Adli Tıp Bülteni 2(2):62-6, 1997.
3-
Caldwell MT, McGovern EM, Fatal trauma:a five year review in a Dublin Hospital. Ir J Med
Sci Aug;162(8):309-12, 1993.
4-
Günaydın G ve ark, Selçuk Üniversitesi Acil Servisinde verilen adli raporlar ve bunların
hayati tehlike kavramı yönünden değerlendirilmesi. 8. Ulusal Adli Tıp Günleri Poster
Sunuları Kitabı, Antalya, 271-5, 1995.
5- Leger D, The cost of sleep-related accidents: a
report for the National Commission on Sleep Disorders Research. Sleep Feb;17(1):84-93,
1994.
6- Polat O,
İnanıcı MA, Aksoy ME, Adli Tıp Ders Kitabı. Nobel Tıp Kitabevleri,
İstanbul,224-5,1997. |