COVID -19 pandemisi üç buçuk yıl önce başlamış, etkisi zamanla azalsa da yeni varyantlarla devam etmektedir. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine göre, 21 Eylül 2023 tarihine kadar dünyada 770 milyon 778 bin 396 kesinleşmiş olgu ve buna bağlı olarak 6 milyon 958 bin 499 ölüm meydana gelmiştir.

Türkiye’de ise Sağlık Bakanlığı’nın toplam vefat sayısı olarak paylaştığı 102 bin 174 sayısına rağmen Türk Tabipleri Birliği’nin fazladan ölüm çalışmalarının da gösterdiği üzere pandemi kaynaklı 300 binden fazla ölümün olduğu tahmin edilmektedir.

COVID-19’a karşı ilk kullanıma giren ve orijinal Wuhan SARS-CoV-2 suşunu içeren tek değerli aşıların yapılan çalışmalarda etkili ve güvenli olduğu bildirilmektedir. Bugüne kadar yaklaşık 14 milyar doz uygulanmış olup ağır COVID-19’u ve buna bağlı ölümleri engellemede %90’dan fazla etkili olup 20 milyondan fazla kişinin hayatını kurtardığı hesaplanmaktadır.

DSÖ COVID-19 Aşı İçeriği İzleme Komitesi, hastalığın seyri, sıklığı, dağılımı, dolaşımdaki varyantların durumu ve kullanımdaki aşıların etkinliği gibi konuları değerlendirerek yeni COVID-19 aşısının XBB.1’den türeyen XBB.1.5 veya XBB.1.16 suşlarını içermesini önermiştir. XBB.1.5 suşunu içeren yeni tek değerli mRNA COVID-19 aşıları da kısa süre önce üretilerek gerekli onayları almış ve ABD, Avrupa, Kanada gibi ülkelerde ve özellikle risk gruplarına olmak üzere Eylül 2023 itibariyle uygulanmaya başlanmıştır.

En güncel aşı olan XBB.1.5 suşunu içeren tek değerli mRNA aşılarının, XBB.1.5, XBB.1.6, XBB.2.3.2 gibi XBB’yle ilişkili varyantlara karşı, aynı zamanda kısa süre önce tanımlanmış EG.5.1 (Eris) , FL.1.5.1 varyantlarına karşı da olmak üzere potent nötralizan antikor yanıtı oluşturduğu gösterilmiştir. Ek olarak laboratuvar çalışmalarından elde edilmiş veriler, güncellenmiş tek değerli aşıların BA.2.86 varyantına karşı da yeterli nötralizan antikor oluşturabileceğini göstermiştir.

Aşıyla veya hastalığı geçirerek bağışıklık kazanmış kişi sayısının artmasıyla birlikte, DSÖ COVID-19 aşılama önerilerini güncellemiştir: Yaşlılar (>50y), ağır komorbiditesi (diabetes mellitus ve kalp hastalıkları gibi) veya ciddi obezitesi olan genç erişkinler, >6 aylık çocuklar dahil tüm bağışıklığı baskılanmışlar (HIV’le yaşayan bireyler, solid organ veya kemik iliği alıcıları vb.), gebeler, palyatif bakım altındaki hastalar ve bu gruplara bakım verenler ve sağlık çalışanları COVID-19 aşılaması için yüksek öncelikli gruplar olarak tanımlanmıştır. Bu gruplar için primer aşılama ve ilk hatırlatma dozlarının ardından 6-12 ay sonra tekrarlanacak hatırlatma dozları önerilmiştir. 

İzolasyon önlemlerinin kaldırılmış olması ve hafif seyirli hastalığa karşı korumanın aşılamalardan kısa süre sonra azalması nedeniyle SARS-CoV-2’nin toplumdan eradike edilmesi beklenmemektedir. Günümüzde aşılamanın esas amacı COVID-19’a bağlı hastane yatışlarını ve ölümleri azaltmaktır. Bu nedenle de Çin, Fransa, Almanya, İngiltere ve Meksika gibi birçok ülke güncellenmiş COVID-19 aşısı ek dozlarını sadece ağır COVID-19 için en yüksek riskte olan gruplara önermektedir.

Dolaşımdaki suşlara karşı, eski aşılardan belirgin olarak daha etkili olmaları nedeniyle, COVID-19’un hem primer bağışıklamasında hem de hatırlatma dozu olarak en güncel aşıların kullanılması önerilmektedir. Şu anda yüksek gelirli ülkeler orijinal suşu içeren ilk aşıları ve 2022’de kullanıma sokulmuş iki değerli aşıları kullanımdan kaldırmıştır, Eylül 2023 itibariyle bu ülkelerde hem primer aşılamada hem de hatırlatma dozu olarak kullanılmak üzere XBB.1.5 omikron suşunu içeren SARS-CoV-2 aşıları kullanılmaya başlamıştır.

COVID-19’dan korunmada en güncel aşıların en etkili olduğu bilimsel olarak gösterilmiş olmakla birlikte, XBB.1.5 içeren yeni aşılara dünyanın pek çok ülkesinde ulaşılabilmesi mümkün olamayacaktır. Orijinal suşu içeren ilk COVID-19 aşılarının, ağır hastalığa ve ölüme karşı halen bir miktar koruma sağladığı gerçeğine dayanarak, yeni güncellenmiş aşılara ulaşılamayan ülkelerde, eski aşıların özellikle yüksek riskli gruplarda ve primer aşılama için ve ilk hatırlatma dozu olarak halen kullanılabileceği düşünülmektedir. Bu gerekçelerle; özellikle bağışıklığı baskılanmış kişilere, ileri yaşta (>75) olup altta yatan ciddi hastalığı olanlara son aşılarından veya COVID-19 hastalığından 6-12 ay sonra orijinal suşu içeren aşıyla hatırlatma yapılabilir. Ancak etkili ve uzun süreli koruma sağlayan XBB.1.5 omikron suşunu içeren SARS-CoV-2 aşılarının olabilecek en kısa sürede ülkemizde kullanıma girmesine yönelik girişimler yapılmalıdır. 

COVID-19 salgını yeni varyantlarla sürüyor. Bu nedenle COVID-19’un yakından izlenmesi, Türk Tabipleri Birliği ve ilgili uzmanlık dernekleriyle iş birliği yapılması ve kamuoyuyla doğru şeffaf bilgi paylaşımına ihtiyaç duyulmaktadır. Toplumun hem COVID-19 hem de diğer bulaşıcı hastalıklardan korunması için bilimsel gerçeklerin ışığında gerekli önlemlerin alınması, COVID-19 salgını süresince yapılan hatalardan ders çıkarılıp aşı kararsızlığıyla mücadele dahil toplum sağlığına yönelik her türlü düzenlemenin toplumun da içinde olduğu şekilde yapılması, yeni COVID-19 aşılarının temin edilip belirlenen yüksek riskli gruplara uygulanması gelecek için hayati önemdedir.

Türk Klinik Mikrobiyoloji ve İnfeksiyon Hastalıkları Derneği (KLİMİK)

Halk Sağlığı Uzmanları Derneği (HASUDER)

Türk Toraks Derneği

Türkiye Aile Hekimleri Uzmanlık Derneği

Türk Tabipleri Birliği Uzmanlık Dernekleri Eşgüdüm Kurulu (TTB UDEK) Yürütme Kurulu