TİHV, İHD ve Hafıza Merkezi İmzasıyla Düzenlenen Acil Çağrıya TTB İHK de İmzacı Olarak Katılmış; Çağrı BM, Avrupa Konseyi ve Avrupa Parlamentosu Düzeylerinde İletilmiştir

ACİL ÇAĞRI: Cumartesi Anneleri/İnsanları, idari mercilerin Anayasa Mahkemesi kararlarına uymayı reddetmesi nedeniyle son altı aydır devam eden ciddi hak ihlalleriyle karşı karşıya

İnsan Hakları Derneği (İHD), Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV) ve Hakikat Adalet Hafıza Merkezi (Hafıza Merkezi), Cumartesi Anneleri'nin barışçıl eylemlerine Beyoğlu Kaymakamlığı'nın yasak kararları aracılığıyla müdahale edilmesi ve eyleme katılanların yakalanıp gözaltına alınmaları ile ilgili ciddi endişelerini dile getirmek için yazmaktadır. İHD, TİHV ve Hafıza Merkezi, Cumartesi Anneleri ve buluşmaya katılanların devamlı maruz kaldığı yargısal ve idari taciz karşısında acil desteğinizi talep etmektedir.

Durum açıklaması

1. Cumartesi Anneleri^[1] Türkiye'de 1980'ler ve 1990'larda gerçekleşen zorla kaybetmeler üzerine hesap verilebilirliğin sağlanması için Cumartesi günleri öğlen saatlerinde Galatasaray Meydanı'nda buluşma şeklinde toplanmaktadır. İlk olarak 1995 yılında başlayan Galatasaray Meydanı'ndaki buluşmaları, polisin gereksiz müdahalesi ve katılımcılara işkence ve kötü muameleye varan uygulamaları nedeniyle iki kez kesintiye uğradı. İkinci kesinti 2018 yılında, 25 Ağustos 2018 tarihinde 700. hafta buluşmalarının Beyoğlu Kaymakamlığı tarafından yasaklanmasının ardından gerçekleşti. O gün, polis göz yaşartıcı gaz ve aşırı güç kullanarak katılımcıları şiddetle dağıttı ve birçok katılımcıyı gözaltına aldı. 
2. Anayasa Mahkemesi ("AYM"), 16 Kasım 2022 tarihinde, 25 Ağustos 2018 tarihinde gerçekleştirilen barışçıl buluşmanın dağıtılması için aşırı güç kullanımına ilişkin Maside Ocak Kışlakçı^[2] kararında, başvurucunun barışçıl toplanma özgürlüğü hakkının ihlal edildiğine hükmetmiştir. AYM ayrıca "yeni ihlallerin önlenmesi için" kararın Beyoğlu Kaymakamlığı’na gönderilmesine karar verdi. AYM daha sonra 29 Mart 2023 tarihli Gülseren Yoleri^[3] kararında da aynı yönde bir karar vermiştir. AYM her iki kararında da Cumartesi Anneleri'nin barışçıl toplantılarına "demokratik bir toplumda saygı gösterilmesi gerektiğini" özellikle vurgulamıştır.^[4]
3. Cumartesi Anneleri ilk kez 8 Nisan 2023 tarihinde AYM'nin Maside Ocak Kışlakçı ve Gülseren Yoleri kararlarının ardından 941. hafta buluşması için Galatasaray Meydanı'nda toplanmıştır. O tarihten bu yana her Cumartesi Galatasaray Meydanı'nda toplanmaya devam ediyorlar.^[5] buluşmaya katılanlar her hafta polis memurları tarafından gereksiz güç kullanılarak dağıtılıyor ve ardından gözaltına alınıyorlar.^[6]
4. Yetkililer barışçıl eylemlere müdahalelerini yasaklama kararlarıyla gerekçelendiriyor. Şöyle ki, önce Beyoğlu ilçe polisi kamu güvenliği ile ilgili olduğu iddiasıyla barışçıl buluşmaların yasaklanmasını talep etmekte, kaymakam da bu talebi onaylamaktadır. Ancak bu talep ve onaylarda, yetkililer söz konusu kamu yararını ve buluşmanın yarattığı riskleri tespit etmemektedir.
5. Buluşma sırasında polis, katılımcıların Galatasaray Meydanı'na doğru yürüdüğünü görür görmez hemen etraflarını sarmakta ve çevik kuvvet kalkanlarıyla çevrelemektedir^[7] , bu işlem sadece 15-20 saniye içinde gerçekleşmektedir. Ardından polis, yasaklama kararı olduğunu anons ederek toplanmalarının "hukuka aykırı" olduğunu ilan ediyor ve katılımcılara dağılmalarını emrediyor. Dağılmaları için yeterli zaman ve fırsat tanımayan polis, katılımcıları keyfi bir şekilde kelepçeleyip gözaltına alıyor. Çevik kuvvet kalkanlarıyla ikinci bir dış çember oluşturan polis, gözlemcileri ve basını bu ikinci dış çemberin dışına itiyor ve dışarıda tutuyor.
6. İnternette bulunan video görüntüleri, kolluk kuvvetlerinin "güvenlik çemberi" içinde işkence ve kötü muameleye varan eylemlerini göstermektedir. Bazı haftalarda, gözaltındakiler kötü muamelenin kendilerini sağlık kontrolüne ve polis karakoluna götüren otobüslerin içinde ve hastane koridorlarında da devam ettiğini bildirmişlerdir.
7. İnsan hakları ve sağlık örgütleri, tutuklulara ters kelepçe takılması ve nakil koşullarına ilişkin kamuoyuna açıklamalarda bulunmuş ve kötü muamele ve işkence uygulamalarına ilişkin ciddi endişelerini dile getirmişlerdir.^[8] 
8. Barışçıl niteliğine rağmen, güç kullanımı haftalar içinde yoğunlaştı. Örneğin, 8 Temmuz 2023 tarihinde, polis memurları gözaltı sırasında avukat Murat Çelik'i (buluşmaya katılanlardan biri) yere yatırmaya çalışmıştır. Çelik yere düştüğünü ve kelepçelenip polis otobüsüne zorla bindirilmeden önce polisler tarafından kafası da dahil olmak üzere tekmelendiğini beyan etmiştir. ^[9]
9. Zorla kaybedilen Fehmi Tosun'un çocukları Besna Tosun ve Ali Tosun da "güvenlik çemberi" içinde veya polis otobüsünde birçok kez kötü muamele ve işkenceye maruz kalmıştır. Örneğin, 14 Ekim 2023 tarihinde, hem Besna Tosun^[10] hem de Ali Tosun^[11] aynı polis memuru tarafından ters kelepçeye maruz bırakılmış ve açıkça onları cezalandırma güdüsüyle hareket etmiştir.
10. Cumartesi Anneleri'nin avukatları, işkence ve kötü muamele teşkil eden eylemleri nedeniyle polis memurları hakkında çok sayıda suç duyurusunda bulunmalarına rağmen, 943. hafta buluşmasına hukuksuz bir şekilde müdahale eden polis memurları hakkında yaptıkları suç duyurusu (22 Nisan 2023 tarihli) dışında savcılıktan herhangi bir yanıt gelmediğini paylaşmıştır. Avukatlar, polis memurları için idari izin verilmemesi yönünde bir tebligat aldıklarını bildirmiştir. ^[12]
11. Bu tebligatın düzenlendiği tarihe kadar, gözaltına alınan katılımcıların avukatları, İstanbul Cumhuriyet Savcılığı tarafından başlatılan yedi soruşturmada takipsizlik kararı verildiğini bildirmişlerdir.^[13] Öte yandan, gerek AYM'nin yukarıda anılan kararları gerekse takipsizlik kararları karşısında Cumartesi Anneleri'nin buluşmaları her yeni hafta Beyoğlu Kaymakamlığı'nın yasak kararlarına dayanılarak engellenmeye ve katılımcılar gözaltına alınmaya devam etmektedir.
     

Talep edilen eylemler

İHD, TİHV ve Hafıza Merkezi olarak sizleri acilen Türkiye yetkililerine destek olmaya ve harekete geçmeye davet ediyoruz:

1. AYM'nin Maside Ocak Kışlakçı ve Gülseren Yoleri kararlarının uygulanması ve Cumartesi Anneleri'nin Galatasaray Meydanı'ndaki buluşmalarını gerçekleştirebilmeleri için derhal gereken tedbirlerin alınması,
2. Cumartesi Anneleri eylemlerine katılanlar hakkında 8 Nisan 2023 tarihinden itibaren başlatılan tüm soruşturma ve kovuşturmaların derhal sona erdirilmesi,
3. Toplantı ve gösterileri dağıtmak için aşırı güç kullanmakla ve işkence ve kötü muamele eylemlerinde bulunduğu iddia edilen kolluk kuvvetleri hakkında cezai soruşturma ve kovuşturmalarının başlatılması,
4. Besna Tosun ve Ali Tosun'un avukatları tarafından kendilerine ve diğer katılımcılara işkence ve kötü muamelede bulunan polis memurları hakkında yapılan suç duyurusunun (Soruşturma dosya numarası: 2023/221822) etkili bir şekilde soruşturulmasının (İstanbul Protokolü ve ilgili uluslararası insan hakları sözleşmelerine uygun olarak) sağlanması ve soruşturmanın akıbeti hakkında Özel Prosedürlerin zamanında bilgilendirilmesi
5. Zorla kaybedilen kişinin herhangi bir yakınının zorla kaybedilme koşulları ve kaybedilen kişinin akıbeti hakkındaki gerçeği bilme hakkını ve bu amaçla bilgi arama, alma ve verme özgürlüğü hakkını güvence altına almak için tüm adımları atın,
6. Bütün Kişilerin Zorla Kaybedilmeden Korunmasına Dair Uluslararası Sözleşme’nin daha fazla gecikmeksizin imzalanması ve onaylanması,
7. BM Genel Kurulu tarafından 16 Aralık 1966 tarihinde kabul edilen Birleşmiş Milletler Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararası Sözleşmesi'nin tüm hükümlerine, özellikle de 7, 9 ve 21. maddelerine uyulması.
    

Adresler

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan. E-posta: [email protected]

Adalet Bakanı Yılmaz Tunç. E-posta: [email protected].

İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya. E-posta: [email protected]; [email protected].

Büyükelçi Güven Begeç, Türkiye'nin Cenevre'deki Birleşmiş Milletler Daimi Temsilciliği, İsviçre. E-posta: [email protected].