| I. GİRİŞ
El
kılavuzunda işkence, Birleşmiş Milletler'in
1984 tarihli İşkenceye Karşı Sözleşme’sinde
(United Nations Convention Against Torture-1984)
tanımlandığı anlamda kullanılmıştır :
Bir
kişiden veya üçüncü bir şahıstan bilgi almak, o kişinin veya üçüncü bir
şahsın itiraf etmesini sağlamak, o kişiyi veya üçüncü bir şahsı işlediği veya
işlediğinden şüphelenilen herhangi bir eylemden dolayı cezalandırmak, her tür
ayırımcılıktan kaynaklanan herhangi bir nedenle söz konusu kişiyi veya üçüncü
bir şahsı korkutmak veya zorlamak amacıyla, kamu görevlisi veya resmi görevli olarak
hareket eden herhangi bir şahsın rızası, emri veya göz yummasıyla, söz konusu
kişiye acı vermek veya canını yakmak kastıyla yapılan zihinsel ve/veya fiziksel
herhangi bir hareket işkencedir. Yasal müeyyidelerin doğal veya arizî sonucu olarak
çekilen acı, işkence kapsamına dahil değildir.[1]
İşkence,
uluslararası toplum için ciddi bir endişe konusudur. İşkencenin amacı, sadece
bireylerin fiziksel ve duygusal yapılarına zarar vermek değildir; kimi durumlarda
bütün bir toplumun iradesini ve onurunu da yok etmeyi amaçlar. İnsan olarak
varoluşumuzun anlamına ters düştüğü ve daha aydınlık bir gelecek için
umutlarımıza gölge düşürdüğü için işkence, insanlık ailesinin bütün
üyelerini ilgilendirir.
[2]
Uluslararası
insan hakları hukuku ve insancıl hukukun işkenceyi her koşulda yasaklamış olmasına
karşın (Bkz. Bölüm II), dünya ülkelerinin yarısından fazlasında, kötü muamele
ve işkence yapılmaktadır. [3],[4] Koşulsuz
şartsız yasaklanmış olmasına karşın, işkencenin bütün dünyada bu kadar yaygın
olarak uygulanması, yasaklama ve uygulama arasındaki bu çarpıcı karşıtlık,
bireyleri işkence ve kötü muameleden korumak için, Devletlerin etkin önlemleri
tanımlayıp, uygulamaya koymaları gerektiğini de
sergilemektedir. Bu El Kılavuzu, Devletlerin bireyleri işkenceden korumanın en temel
unsurlarından birine yani etkili belgelendirme konusuna eğilmesini sağlamak amacıyla
geliştirilmiştir. Etkili belgelendirme sayesinde işkence ve kötü muamelenin
kanıtları gün yüzüne çıkartılarak, suçluların işledikleri fiillerden sorumlu
tutulması ve adaletin yerini bulması sağlanabilir. El Kılavuzunda anlatılan
belgelendirme yöntemleri, insan hakları izleme ve soruşturmaları, siyasi iltica
başvurusu değerlendirmeleri, işkence altında suçunu "itiraf" eden
kişilerin savunulması, işkence görenlerin tedavisinde gereksinimlerin
değerlendirilmesi de dahil olmak üzere başka koşullarda da kullanılabilir. El
Kılavuzu ayrıca, işkence kanıtlarını göz ardı etmeye, farklı göstermeye veya
tahrif etmeye zorlanan sağlık çalışanlarının durumlarında, sağlık
çalışanları ve onlar hakkında hüküm verecek olanlar için de uluslararası bir
başvuru kaynağı niteliğindedir.
Son yirmi yıl
içinde işkence ve sonuçlarına ilişkin çok şey öğrenildi, ancak bu El Kılavuzu
geliştirilmeden önce, işkencenin belgelendirilmesi konusunda uluslararası kurallar
mevcut değildi. İşkence ve Diğer Zalimane,
İnsanlık Dışı, Aşağılayıcı Muamele veya Cezaların Etkili Biçimde
Soruşturulması ve Belgelendirilmesi için El Kılavuzu'nun (İstanbul Protokolü) amacı, işkence ve kötü
muamele gördüğünü öne süren bireylerin değerlendirilmesi, işkence iddialarının
incelenmesi ve bu tür bulguların yargı mercilerine, soruşturma yapmakla yükümlü
diğer kurumlara raporlanması için uluslararası kuralları belirleyen bir başvuru
kaynağı olmaktır. El Kılavuzu, İşkence ve
Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı ve Aşağılayıcı Muamele veya Cezaların Etkili
Biçimde Soruşturulması ve Belgelendirilmesine Kılavuzluk Eden İlkeleri de
içermektedir (Bkz. Ek I). Bu ilkeler, işkencenin etkili bir biçimde belgelendirilmesini
sağlamak için Devletlerin uyması gereken asgari standartları belirlemektedir.[5] El Kılavuzunun içerdiği
kurallar, statik bir metin, protokol olarak algılanmamalıdır. El Kılavuzu'nda yer alan
kurallar, İlkeler bölümünün içerdiği minimum standartların ayrıntılı bir
biçimde ele alınmasıyla oluşturulmuştur ve bu kurallar, eldeki kaynaklar makul bir
biçimde değerlendirilerek uygulanmalıdır.
El Kılavuzu ve İlkeler, 15 ülkeye
dağılmış olan 40 örgüt veya kurumu temsil eden, hukuk, sağlık ve insan hakları
alanında çalışan 75'ten fazla uzmanın üç yıllık araştırma, analiz ve taslak
metin yazımı çalışmalarının ürünüdür. Şili, Kosta Rika, Danimarka, İngiltere,
Fransa, Gazze, Almanya, Hindistan, İsrail, Hollanda, Güney Afrika, Sri Lanka, Türkiye
ve Amerika Birleşik Devletleri’nden gelen adli tıp uzmanları, hekimler, psikologlar,
insan hakları gözlemcileri ve avukatların ortak çalışmasıyla bu El Kılavuzu
tasarlanıp hazırlanmıştır.
Protokolün
Yazımına Katkıda Bulunanlar ve Diğer Katılımcıların Adları aşağıda
verilmiştir :
Proje Koordinatörleri:
Dr. Vincent
Iacopino, İnsan Hakları için Hekimler (Physicians for Human Rights PHR), ABD, Boston
Dr. Önder
Özkalıpçı, Türkiye İnsan Hakları Vakfı TIHV, İstanbul
Ms. Caroline
Schlar, İşkence Kurbanları için Eylem Örgütü (Action for Torture Survivors HRFT),
İsviçre, Cenevre
Yayına Hazırlama Komitesi:
Dr. Kathleen
Allden, Hindiçin Psikiyatri Kliniği, Boston;
ve Dartmouth Tıp Fakültesi, Psikiyatri Bölümü, Lebanon, New Hampshire
Dr. Türkcan
Baykal, Türkiye İnsan Hakları Vakfı, İzmir
Dr. Vincent
Iacopino, İnsan Hakları için Hekimler ABD, Boston
Dr. Robert
Kirschner, İnsan Hakları için Hekimler ABD, Chicago
Dr. Önder
Özkalıpçı, Türkiye İnsan Hakları Vakfı, İstanbul
Dr. Michael
Peel, İşkence Kurbanlarının Bakımı
için Tıp Vakfı, Londra
Dr. Hernan
Reyes, Toplum ve Tıp Çalışmaları Merkezi, Columbia Üniversitesi, New York
Mr. James
Welsh, Uluslararası Af Örgütü, Londra
Raportörler:
Dr. Kathleen
Allden, Hindiçin Psikiyatri Kliniği, Boston;
ve Dartmouth Tıp Fakültesi, Psikiyatri Bölümü, Lebanon, New Hampshire
Ms. Barbara
Frey, Küresel Çalışmalar Enstitüsü, Minnesota Üniversitesi, Minneapolis
Dr. Robert
Kirschner, İnsan Hakları için Hekimler ABD, Chicago
Dr. Şebnem
Korur Fincancı, Adli Tıp Uzmanları Derneği, İstanbul
Dr. Hernan
Reyes, Toplumsal Araştırma ve Tıp Merkezi, Columbia Üniversitesi, New York
Ms. Ann
Sommerville, İngiltere Tabipler Birliği, Londra
Dr. Numfondo
Walaza, İşkence ve Şiddet Kurbanları için Travma Merkezi, Cape Town
Katkıda Bulunan Yazarlar:
Dr. Suat
Alptekin, Adli Tıp Bölümü, İstanbul
Dr. Zuhal
Amato, Dokuz Eylül Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Tıbbi Etik Bölümü, İzmir
Dr. Alp Ayan,
Türkiye İnsan Hakları Vakfı, İzmir
Dr. Semih
Aytaçlar, Sonomed, İstanbul
Dr. Metin
Bakkalcı, Türkiye İnsan Hakları Vakfı, Ankara
Dr. Ümit
Biçer, Adli Tıp Uzmanları Derneği, İstanbul
Dr. Yeşim Can,
Türkiye İnsan Hakları Vakfı, İstanbul
Dr. John
Chisholm, İngiltere Tabipler Birliği, Londra
Dr. Lis
Danielsen, İşkence Kurbanları için Uluslararası Rehabilitasyon Konseyi, Kopenhag
Dr. Hanan Diab,
İnsan Hakları için Hekimler Filistin, Gaza
Mr. Jean-Michel
Diez, İşkenceyi Önlemek için Birlik, Cenevre
Dr. Yusuf
Doğar, Türkiye İnsan Hakları Vakfı, İstanbul
Dr. Morten
Ekstrom, İşkence Kurbanları için Uluslararası Rehabilitasyon Konseyi, Kopenhag
Prof. Ravindra
Fernando, Colombo Üniversitesi, Adli Tıp ve Toksikoloji Bölümü, Colombo
Dr. John
Fitzpatrick, Cook County Hastahanesi, Chicago
Ms. Camile
Giffard, Essex Üniversitesi, İngiltere
Dr. Jill Glick,
Chicago Üniversitesi Çocuk Hastanesi, Chicago
Dr. Emel
Gökmen, İstanbul Üniversitesi, Nöroloji Bölümü, İstanbul
Dr. Norbert
Gurris, Berlin İşkence Kurbanları Tedavi Merkezi, Berlin
Dr. Hakan
Gürvit, İstanbul Üniversitesi, Nöroloji Bölümü, İstanbul
Dr. Karin
Helweg-Larsen, Danimarka Tabipler Birliği, Kopenhag
Dr. Gill
Hinshelwood, İşkence Kurbanlarının Tedavi ve Bakımı için Tıbbi Vakıf, Londra
Dr. Uwe Jacobs,
Uluslararası İşkence Kurbanları, San Francisco
Dr. Jim
Jaranson, İşkence Kurbanları Merkezi, Minneapolis
Ms. Cecilia
Jimenez, İşkencenin Önlenmesi için Birlik, Cenevre
Ms. Karen
Johansen Meeker, Minnesota Ünversitesi Hukuk Fakültesi, Minneapolis
Dr. Emre
Kapkın, Türkiye İnsan Hakları Vakfı, İzmir
Dr. Cem
Kaptanoğlu, Osmangazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Bölümü, Eskişehir
Prof. Ioanna
Kuçuradı, Hacettepe Üniversitesi Felsefe ve İnsan Hakları Araştırmaları ve
Uygulamaları Merkezi, Ankara
Mr. Basem Lafi,
Gazze Akıl Sağlığı Programı, Gazze
Dr. Elizabeth
Lira, Latin Amerika Akıl Sağlığı Enstitüsü, Santiago
Dr. Veli Lök,
Türkiye İnsan Hakları Vakfı, İzmir
Dr. Michele
Lorand, Cook County Hastahanesi, Chicago
Dr. Ruchama
Marton, İnsan Hakları için Hekimler-Israil, Tel Aviv
Ms. Elisa
Massimino, İnsan Hakları için Avukatlar Komitesi, New York
Ms. Carol
Mottet, Hukuk Danışmanı, Bern
Dr. Fikri
Öztop, Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi, Patoloji Departmanı, Izmir
Mr. Alan Parra,
BM İşkence Özel Raportörü Ofisi, Cenevre
Dr. Beatrice
Patsalides, Uluslarararası İşkence Kurbanları, San Francisco
Dr. Jean Pierre
Restellini, Avrupa Konseyi İnsan Hakları Bölümü, İnsan Hakları Konusunda Kamuoyunu
Bilinçlendirme Birimi, Strasbourg
Mr. Nigel
Rodley, Birleşmiş Milletler İşkence Özel Raportörü, Cenevre
Dr. Füsun
Sayek, Türk Tabipleri Birliği, Ankara
Dr. Françoise
Sironi, Centre G. Devereux, Paris Üniversitesi, Paris
Dr. Bent
Sorensen, İşkence Kurbanları için Uluslararası Rehabilitasyon Konseyi, Kopenhag ve
İşkenceye Karşı Komite, Cenevre
Dr. Nezir
Suyugül, Adli Tıp Bölümü, Istanbul
Ms. Asmah
Tareen, Minnesota Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Minneapolis
Dr. Henrik Klem
Thomsen, Bispebjerg Hastahanesi, Patoloji Departmanı, Kopenhag
Dr. Morris
Tidball-Binz, İşkencenin Önlenmesi Programı, Amerika İnsan Hakları Enstitüsü, San
José
Dr. Nuray
Türksoy, Türkiye İnsan Hakları Vakfı, İstanbul
Ms. Hülya
Üçpınar, İzmir Barosu İnsan Hakları Ofisi, Izmir
Dr. Adriaan van
Es, Johannes Wier Vakfı, Amsterdam
Mr. Ralf
Wiedemann, Minnesota Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Minneapolis
Dr. Mark
Williams, İşkence Kurbanları Merkezi, Minneapolis
Katılımcılar:
Mr. Alessio
Bruni, İşkenceye Karşı Komite, Cenevre
Dr. Eyad El
Sarraj, Gaza Akıl Sağlığı Programı, Gazze
Dr. Rosa
Garcia-Peltoniemi, İşkence Kurbanları Merkezi, Minneapolis
Dr. Ole
Hartling, Danimarka Tabipler Birliği, Kopenhag
Dr. Hans Petter
Hougen, Danimarka Tabipler Birliği, Kopenhag
Dr. Delon
Human, Dünya Tabipler Birliği, Ferney-Voltaire
Dr. Dario
Lagos, Equipo Argentino de Trabajo e Investigación Psicosocial, Buenos Aires
Dr. Frank
Ulrich Montgomery, Alman Tabipler Birliği
Mr. Daniel
Premont, Birleşmiş Milletler İşkence Kurbanları Gönüllü Fonu, Cenevre
Dr. Jagdish C.
Sobti, Hindistan Tabipler Birliği, Yeni Delhi
Mr. Trevor
Stevens, Komite Sekreteri, Avrupa İşkenceyi Önleme Komitesi (CPT), Strasburg
Mr. Turgut
Tarhanlı, Boğaziçi Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler ve İnsan Hakları
Departmanı, İstanbul
Mr. Wilder
Taylor, İnsan Hakları İzleme Örgütü, New York
Dr. Joergen
Thomsen, İşkence Kurbanları için Uluslararası Rehabilitasyon Konseyi, Kopenhag
Bu proje,
Birleşmiş Milletler İşkence Kurbanları Gönüllü Fonu, İsviçre Dışişleri
Bakanlığı İnsan Hakları ve İnsan Dostu Politikalar Birimi, Avrupa Güvenlik ve
İşbirliği Teşkilatı Demokratik Kurumlar ve İnsan Hakları Ofisi, İsveç
Kızılhaçı, Türkiye İnsan Hakları Vakfı ve İnsan Hakları için Hekimler’in
sağladığı fonlarla gerçekleştirilmiştir.
İşkence
Kurbanları Merkezi, Türk Tabipleri Birliği, İşkence Kurbanları Uluslararası
Rehabilitasyon Konseyi, Af Örgütü İsviçre Şubesi ve İsviçre İşkenceye Son Vermek
için Hristiyan Birliği (ACAT) projeye ek fonlarla katkıda bulunmuşlardır.
|
