Olağandışı Durumlarda Sağlık Hizmetlerinin Örgütlenmesi Kursu Eğitim Programı Grup Çalışması

Dr.H.İbrahim Durak, Dr.Murat Civaner

1991 yılından itibaren İzmir Tabip Odası Halk Sağlığı Komisyonu tarafından, olağan dışı durumlarda sağlık hizmetlerinin örgütlenmesi alanında bir çalışma başlatılmış; 1993 yılında İzmir'de ilk eğitim programı düzenlenmiştir. Bu ilk programın ardından çalışmalar TTB bünyesine taşınmış ve "TTB Olağan Dışı Durumlarda Sağlık Hizmetlerinin Örgütlenmesi Eğitim Grubu" adı altında çalışmalar yürütülmüştür. Grup Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD ve Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD öğretim üyelerinden oluşmaktadır. Eğitim çalışmaları 17.Ağustos depreminden sonra kurulan TTB Olağan Dışı durumlarda Sağlık Hizmetleri Kolu bünyesinde devam etmiştir. Kasım.1999'da İzmir'de "Eğitici Eğitimi" kursu düzenlenmiş; Marmara, Trakya, Kocaeli, Osman Gazi, Dicle Üniversiteleri, Manisa, Edirne ve Çanakkale Tabip Odalarından eğiticilerle eğitici sayısı 30'un üzerine çıkarılmıştır. Böylece artan kurs taleplerinin karşılanması hedeflenmektedir.
Eğitim grubunun amaçları;
1.Konu hakkında toplumsal ve mesleki duyarlılığı artırmak.
2.Bilgi dağıtımı ve paylaşımını sağlamak.
3.Eğitim programları planlamak, uygulamak ve sürdürmek.
4.Eğitim materyalleri üretmek ve yayımlamak.
5.Danışmanlık hizmeti vermek
biçiminde belirlenmiştir. Grup bu amaçlar doğrultusunda; aşağıdaki etkinlikleri gerçekleştirmektedir:
1."Olağan dışı Durumlarda Sağlık Hizmetlerinin Örgütlenmesi" kursları düzenlenmektedir. 1991'den beri Tabip Odalarında ve farklı bölgelerde (Diyarbakır (2), İzmir (3), Urfa, Adana (2), Van, İstanbul (2), Adıyaman, Hatay, Gaziantep, Kırklareli, Aydın, Bursa ve Tekirdağ) toplam 18 kurs ve 1 Güz okulu (500'den fazla katılımcı) düzenlemiştir.
Kurs programı, olağan dışı durumlarda "Temel kavramlar", "Sağlık durum değerlendirmesi", "Risk grupları", "Birinci basamak sağlık hizmetleri", "Sağlık çalışanlarının sorunları", "Ruh sağlığı", "Çevre sağlığı hizmetleri", "Kampların düzenlenmesi", "Bulaşıcı hastalıklar", "Yardımların organizasyonu ve Ulusal-uluslararası örgütler", "Etik sorunlar", "Sağlık alanında hazırlıklı olma", "Hizmet, koordinasyon, örgütlenme", "ODD epidemiyolojisi", "ODD'da acil sağlık hizmetlerinin organizasyonu" ve "Beslenme" başlıklarından oluşmaktadır. Kurs süresi, 3.5-4 gün'dür. Kursu başarıyla tamamlayan katılımcılara katılım belgesi verilmektedir. Kurslar TTB-Sürekli Tıp Eğitimi Kredilendirme Komisyonu tarafından kredilendirilmektedir. Dört günlük programın içinde, kursun düzenlendiği bölgenin sağlık sorunları ile ilgili bölgede çalışan bir hekim tarafından yapılan sunum da yer almaktadır. Yöntem olarak daha çok interaktif eğitim tekniklerinin kullanıldığı küçük grup oturumları seçilmiştir. Teorik dersler, küçük grup tartışma ve sunumları, problem çözme alıştırmaları, senaryo temelli simülasyonlar kurs boyunca kullanılan tekniklerdir. İnteraktif eğitim teknikleri katılımcıların aktif katılımını sağlamaktadır. Kurslarda grubun çalışmaları sonucu ortaya çıkan ve TTB tarafından baskısı yapılan "Olağan dışı Durumlarda Sağlık Çalışanın El Kitabı" ana kaynak "Acil sağlık Paketi" ve diğer ek notlar, slayt ve saydam serileri, senaryolar kullanılmaktadır.
2.Olağan dışı durum yaşanan bölgelerde değerlendirme ve yardım amaçlı ziyaretler gerçekleştirilmektedir.
Grup üyeleri olağan dışı durum duyumu aldıktan sonra kısa ve uzun dönemde raporlama, danışmanlık ve eğitim amaçlı çalışmalar gerçekleştirmektedir.
Şimdiye kadar yapılan çalışmalar; Senirkent sel felaketi- Temmuz 1994, Dinar depremi-Temmuz 1995, İzmir sel felaketi raporu- Kasım 1996,Kırıkkale Silah Fabrikası Patlaması Sağlık Etkileri Değerlendirmesi-Haziran 1997
Bartın Sel felaketi- 1998 (Prof.Dr.Necati Dedeoğlu), Adana depremi-Temmuz 1998, Kırklareli göçmen kampı ziyareti - Mayıs.1999, Marmara depremi - Ağustos.2000, Düzce depremi - Kasım.2000
Marmara Depremi sonrası çalışmalar
*Eğitim Grubu üyeleri tarafından, 19-20.Ağustos tarihlerinde Bursa, Yalova, Çınarcık, Gölcük ve Kocaeli'ni kapsayan bir durum değerlendirme gezisi yapılmış ve gereksinim duyulan yerlerde yardım malzemeleri dağıtılmıştır.
*TTB deprem bölgesi faaliyetlerinin planlanmasına öncülük eden bu durum saptama çalışması sonrasında, İzmir Tabip Odası'nda bölgeye gidecek gönüllü hekim ve hekim dışı sağlık çalışanlarına yönelik üç "Olağan Dışı Durumlarda Sağlık Hizmetleri" kursu düzenlenmiştir.
* Bölgede kullanılmak üzere sağlık çalışanlarına yönelik "Tuvaletler", "Suların klorlanması", "Ölülerin gömülmesi" gibi pratik kılavuzlar ve halka yönelik eğitim materyalleri hazırlanmıştır.
* Geçici yerleşim birimlerindeki nüfusun özelliklerini belirlemek ve sağlık hizmetlerini planlamak amacıyla bir kayıt sistemi oluşturulmuş; TTB'nin bölgede oluşturduğu Koordinasyon Merkezleri aracılığıyla kullanıma sokulması sağlanmıştır.
* Eğitim Grubu üyeleri deprem bölgesinde çeşitli dönemlerde aktif olarak görev almışlar, TTB Koordinasyon Merkezleri çalışmalarına katılmışlar ve bölgedeki sağlık sorunlarına yönelik değerlendirme raporları hazırlamışlardır.
Marmara Depremi sonrası TTB bünyesinde "Olağan Dışı Durumlarda Sağlık Hizmetleri Kolu" kurulmuş; ODDSH Eğitim Grubu üyeleri Kolun kuruluş aşamasında ve yayın, eğitim, sempozyum gibi etkinliklerinde görev almışlardır.
3.Olağan dışı durumlara yönelik hazırlık planlarının oluşumuna katkıda bulunulmaktadır.
İzmir için Endüstriyel Acillere yönelik plan hazırlığı - Mayıs-Kasım 1997
4.Eğitimin aşamalandırılması, eğitici eğitimi, sempozyum gibi yeni programlar planlanmakta, çeviri ve derlemeler yapılmakta, var olan eğitim materyalleri standardize edilmektedir. Kurs içeriğinin eksikliklerinin giderilmesi ve standardize edilmesi amacıyla, her konu başlığına yönelik olarak bir "eğitici kılavuzu" hazırlanması planlanmıştır. Hazırlanan kılavuzlar üzerinden, 23-24.Eylül.2000 İzmir'de düzenlenen bir grup çalışması düzenlenmiştir. Eğitici kılavuzlarını hazırlayan ve eğitici eğitimi kursuna katılmış olan 32 hekim grup çalışmasında ilgilendikleri konuların eğitici kılavuzlarını gözden geçirmiştir. İlk gün grup çalışmalarına ayrılmış, konuların amacı, öğrenim hedefleri, yöntemi, süresi ve içeriği tartışılmıştır. İkinci gün ise her konuya ilişkin geliştirilen değişiklik önerileri, katılımcıların tümüne sunulmuş ve ortak tartışmaya açılarak eğitici kılavuzlarına son halinin verilmesi sağlanmıştır. Ayrıca kursun genel olarak amacı, yöntemi, içeriği, süresi ve hedef kitlesi değerlendirilmiş; kursun tamamının grup çalışması üzerinden yürütülmesi, kursun aşamalandırılması, "uydu" kurslar düzenlenmesi gibi çeşitli önerilerde bulunulmuştur. Oldukça verimli geçen grup çalışmaları sonucunda, kılavuzlara son halinin verilmesiyle kurs standardize edilecek ve aynı anda birkaç yerde kurslar düzenlenebilecektir. Böylece ODDSH Kolu'nun eğitim alanındaki etkinlikleri daha fazla hekime ulaşabilecek ve bu alandaki eksikliğin giderilmesine daha fazla katkıda bulunulabilecektir.