'TIBBİ DEONTOLOJİ NİZAMNAMESİ'

AMAÇ

       Yürürlükteki Tıbbi Deontoloji Nizamnamesi(TDN)'nin eleştirel değerlendirilmesi, yeni bir düzenleme için içerik önerilmesi.

       Bilindiği gibi, halen geçerlikte olan TDN 1960 tarihli bir yasal düzenlemedir. 'Hekimlik Görevleri Tüzüğü' olarak da adlandırılması mümkün olan bu tüzüğün temel birkaç özelliği;

       a)Hekimlerin ve dişhekimlerinin uymakla yükümlü oldukları kuralları içermektedir.

       b)Tüzüğün tüm maddeleri yasal olarak bağlayıcıdır.

       c)Meslek örgütleri olarak tabip odaları tüzüğün uygulanmasında yetkilidirler.

       d)Tüzük uyarınca 'inzibati' açıdan cezalandırılan meslektaşların, ayrıca 'hukuki' ve 'cezai' açılardan da kovuşturulmaları mümkündür. Bir başka deyişle tüzük kapsamındaki meslektaşların disiplin soruşturması geçirip suçlu bulunmaları, onların hukuki ve cezai olarak kovuşturulmalarına engel oluşturmamaktadır.

       3.1.1960'dan beri uygulanmakta olan TDN geçen süre içerisinde birçok açıdan yetersiz kalmış, eleştiri konusu olmuş ve değiştirilmesine yönelik girişimlerde bulunulmuştur(1987 TTB Tüzük Tasarısı 'Tıp Meslek Ahlakı Tüzüğü', 1995 İTO 'Tıbbi Deontoloji Tüzüğü Taslağı' gibi). Henüz yürürlükte bulunan bu yasal düzenleme 50'li yılların tıp ve hekimlik uygulamalarına bakışını içermektedir. Geçen sürede hem ülkemizde ve hem de dünyada sağlık ve hastalık tanımları değişmiş, bu kavramlar farklı düzeylerde geliştirilmiştir. Ayrıca sağlık hizmetinin sunulma biçimi, yeni tanı ve tedavi yöntemlerinin geliştirilmesi, sağlık politikalarının geçirdiği birey ya da toplum merkezli değişiklikler de düzenlemelerin yeniden ele alınmasını zorunlu kılmaktadır. Bu zorunluluğun bir başka öğesi de hekim kimliğinin sergilediği farklılaşma olarak karşımıza çıkmaktadır.

       TDN dilinin eski olması, anlaşılabilirliğini azaltmaktadır. Hekim kitlesinin yaygın olarak kullanacağı ve bilmesi gereken bir metnin kolay anlaşılabilir olması sağlanmalıdır.

       Yararlılık, zarar vermeme, adalet, hasta özerkliği gibi temel etik ilkelerin hiçbirisi TDN içerisinde yeralmamaktadır.

       Özel muayenehane hekimliği temeline dayanan TDN'de benzer yaklaşımla, bir ekip hizmeti anlayışı değil, bireysel hekimlik anlayışı egemendir.

       Tüzüğün genel ilkeler dışındaki içeriği:reklam konusu, araştırma ve deneylerle ilgili hükümler, özel muayenehane ücretleri, hasta-hekim ilişkisi, doğum-küretaj, konsültasyon ve hekimlerin meslekdaşlarıyla ilişkileridir.

       Tüzükte, 'tedavi edici hekimlik' sağlık hizmetinin tek biçimi olarak görünmektedir. Bu temelden yola çıkışın sonucu TDN'de koruyucu hekimliğin yeri hemen yoktur denilebilir(m.15 kısmen değinmektedir). Bunun uzantısı olarak hekimin toplumsal sorumluluğuna hiç değinilmemiştir. Yine aynı biçimde hekimin kendini yenileme yükümlülüğü ve bir eğitici olma özelliği üzerinde hiç durulmamıştır.

       Hekim-hasta ilişkisi paternalistik biçimde ele alınmıştır. Hasta hakları kavramının günümüzde giderek gelişmesi, bu ilişkide yol gösterici, bilgilendirici ve paylaşımcı bir biçime sokmaktadır. TDN'de hastanın özgür iradesini öne çıkaracak, aydınlatılmasını gerektirecek hiçbir ifade bulunmamaktadır. Sadece kötü prognoz ile ilgili bir yaklaşım önerisine rastlanmaktadır(m.13-14).

       TDN'nin bilimsel araştırmalarla ilgili kuralları da oldukça yetersizdir(m.10-11). Hastanın bilgilendirilmesi ve buna dayalı rızasının (onamının) alınması araştırmalarda bir önkoşul iken, tüzükte hiç dile getirilmemiştir. Plasebo kullanımının TDN'de yasaklanmış olduğu da söylenebilir(m.20).

       TDN hasta sırrının korunmasını yasal zorunluluk olmadıkça öngörmektedir(m.4), ancak hasta yararına göre sırrın sürdürülmesinin tartışmalı olduğu durumlara nasıl açıklık getirileceği konusunda en ufak bir değinme bile yoktur.

       Tıptaki gelişmelerle açıkta kalan pekçok öğe bulunmaktadır. Nüfus Planlaması Hakkındaki Kanun'un kabulüyle TDN'nin 22. maddesi işlevsiz kalmıştır. Bunun yanısıra genetik çalışmalar, organ aktarımları, yardımcı üreme teknikleri... gibi konularda da hiçbir açıklama yoktur.

       TTB Etik Kurulu yeni bir Deontoloji Tüzüğü'nün içeriğinin nasıl olması gerektiği konusunda aşağıdaki önerileri sunmaktadır;

       1-Tüzüğün temel insancıl içeriği günümüzde de tümüyle geçerlidir; ancak güncelleştirilmesi zorunludur.

       2-Tüzük tüm hekimleri (kamuda çalışan hekimler ile özel çalışan hekimleri) kapsayacak biçimde düzenlenmelidir.

       3-Tüzük hükümlerine tüm hekimler tabi olmalıdır. Hekimlik mesleğinin yürütülmesi TTB üyeliği ile birleştirilmelidir. Böylece 'tüzük hükümlerini uygulama, denetleme ve gereğinde ceza verme yetkisine sahip bir TTB' ile 'isteyenin üye olduğu TTB' çelişkisi giderilmelidir.

       4-Vicdani yaptırımı bulunan bir metin olan tüzükte and(yemin) metninin yer almaması gereklidir.

       5-Tüzük 'kısa vadede' değişmesi beklenen konuları içermemeli ve küretaj olgusundaki gibi genel hükümlere uyacak biçimde ayrı karar düzenekleri olmalıdır.

       6-Tüzük değişikliği,olabilecek en geniş hekim kesimlerini içerecek bir tartışma platformunda ele alınmalıdır. TTB'nin tüm organlarının katıldığı bu tartışma sürecinde oluşturulacak bir komisyonunun bir taslak hazırlaması ve böyle bir taslağın TTB Genel Kurulu'nda görüşülüp kabul edilmesi sözkonusu olabilir.

       7-TTB Etik Kurulu bu süreçte yeni görüş oluşturmak ve tartışma platformu hazırlamak işlevini üstlenebilir. Sadece tüzüğün tartışıldığı geniş kapsamlı bir toplantı düzenlenmesi sözkonusu edilebilir.

       8-Olası bir tüzüğün alt başlıklara ve bu konularda çalışacak alt gruplara ayrılması, bu çalışma düzeninin belirli bir takvime bağlanarak ayrıntılandırılması önerilmektedir. Hem kaynak oluşturma, hem de çıkış noktası olabilme açısından Avrupa Biyoetik Sözleşmesi temel alınabilir görünmektedir.

       TTB Etik Kurulu'nun önerdiği başlıca alt grup çalışma başlıkları şunlardır:

       -Araştırıcı hekim sorumluluğu, araştırma ve yayın etiği,

       -Hekimin kendini yenileme sorumluluğu,

       -Hekimin toplumsal sorumluluğu,

       -Hekim-hasta ilişkisi, hekim-hasta yakını ilişkisi, hekim-öteki sağlık personeli ilişkisi,

       -Koruyucu hekimlik,

       -Hekim-medya, hekim-ilaç firmaları .... ilişkileri