İŞKENCE VE
DİĞER ZALİMANE, İNSANLIK DIŞI VE AŞAĞILAYICI MUAMELE VEYA CEZALARIN ETKİLİ BİÇİMDE
SORUŞTURULMASI VE BELGELENDİRİLMESİNE KILAVUZLUK EDEN İLKELER
1) İşkence ve
diğer zalimane, insanlık dışı veya aşağılayıcı muamele ve cezaların (metinde
bundan sonra işkence veya kötü muamele olarak geçecektir) etkili biçimde soruşturulması
ve belgelendirilmesinin amaçları arasında:
(i) eldeki bilgilerin
açıklığa kavuşturulması, mağdurlar ve aileleri için, bireylerin ve Devletin
sorumluluğunun ortaya konması ve sorumluluğun kabul edilmesi;
(ii) bu tür olayların
tekrarını önlemek için alınması gereken önlemlerin tanımlanması;
(iii) soruşturma
sonucunda sorumlu olduğu belirlenenler için cezai ve/veya uygun disiplin cezası
işlemlerinin başlatılması, yeterli ve makul miktarda maddi tazminat, tıbbi tedavi ve
rehabilitasyon hizmetlerinin temini de dahil olmak üzere Devlet'in durumu tazmin etmesi
ve düzeltmesi gereğini sergilemek;
sayılabilir.
2) Devletler,
işkence ve kötü muamele şikayetleri ve bildirimlerinin, anında ve etkili bir biçimde
soruşturulmasını sağlamakla yükümlüdürler. Açık bir şikayetin olmadığı
durumlarda bile işkence ve kötü muamele yapıldığına ilişkin belirtiler varsa,
soruşturma yapılmalıdır. Soruşturmayı yürütenler, bu tür olayların faili
olduğundan şüphelenilen kişiler ve onların hizmet ettiği kurum ve kuruluşlardan
bağımsız, soruşturma yürütebilecek vasıfta, tarafsız kişiler olmalıdır. Bu
kişilerin tarafsız tıp uzmanlarına veya konuyla ilgili diğer uzmanlara erişim veya
bu tür uzmanları çağırma yetkileri olmalıdır. Soruşturmalar yürütülürken, en
yüksek profesyonel standartlara uygun yöntemler kullanılmalı ve soruşturma sonuçları
kamuya açıklanmalıdır.
3a) Soruşturma yapan
kurum, soruşturma için gerekli bütün bilgileri toplama gücüne sahip olmalı ve
gerekli bütün bilgileri toplama yükümlülüğünü üstlenmelidir.[1]
Soruşturmayı yürüten kişiler, etkili soruşturma yürütmek için
gerekli bütün maddi ve teknik kaynaklara sahip olmalıdırlar. Bu kişilerin, işkence
veya kötü muamele vakalarına karıştığı iddia edilen resmi görevlileri tanıklığa
çağırma ve tanıklığa zorlama yetkisi de olmalıdır. Aynı kural, bütün tanıklar
için geçerlidir. Soruşturma yapma yetkisine sahip olan kurum, işkenceye karıştığı
iddia edilen resmi görevliler de dahil olmak üzere soruşturmanın selameti açısından
gerekli herkesi tanıklık yapmak için çağırma, bu amaçla tebligatta bulunma ve yapılan
tanıklıkları destekleyici kanıtlar sunulmasını isteme yetkisine haiz olmalıdır.
3b) İşkence ve kötü
muamele kurbanı oldukları iddia edilen kişiler, tanıklar, soruşturmayı yürüten kişiler
ve bunların aileleri soruşturma esnasında veya sonrasında şiddet, şiddet tehditi ve
her türlü göz dağına karşı korunmalıdırlar. İşkence veya kötü muamele olayına
karıştığı iddia edilen kişiler doğrudan veya dolaylı olarak, şikayette
bulunanlar, tanıklar ve onların aileleri ve soruşturmayı yürütenler üzerinde güç
veya denetim sahibi olabilecekleri bir konumdaysalar, derhal görevden alınmalıdırlar.
4) İşkence veya kötü
muamele kurbanı olduğu iddia edilen kişiler ve bunların yasal temsilcileri, duruşmalardan, soruşturma oturumlarından
haberdar edilmeli, bu oturumlarda bulunma hakkına sahip olmalı, soruşturma için
gerekli bilgilere erişim hakkına ve olanağına ve duruşmalarda kanıt sunma hakkına
sahip olmalıdırlar.
5a) Yetersiz
uzmanlık veya önyargı şüphesi, belli bir işkence ve kötü muamele biçimi ve başka
önemli nedenlerle halihazırda varolan soruşturma süreçlerinin yetersiz kalması
durumunda, Devlet, soruşturmanın bağımsız bir soruşturma komisyonu veya benzer bir
sistemle yürütülmesini güvenceye almalıdır. Bu tür bir komisyonun üyeleri,
toplumda tarafsız, konunun ehli ve bağımsız olarak tanınan kişiler arasından seçilmelidir.
Bu kişiler özellikle, işkence ve kötü muamele zanlılarından ve/veya bu kişilerin
hizmet ettikleri kurumlardan bağımsız kişiler olmalıdır. Komisyon, soruşturma için gerekli bütün
bilgileri elde etme yetkisine sahip olmalı ve soruşturmayı bu İlkelerde tanımlanan biçimde
yürütmelidir.[2]
5b) Soruşturma
sonucunda, makul bir süre içinde, soruşturmanın kapsamı, kanıtları değerlendirmek
için kullanılan süreçler ve yöntemler, elde edilen bulguların ışığında geçerli
hukuk kurallarına göre tavsiyeler ve varılan sonuçları da içeren yazılı bir rapor
hazırlanmalıdır. Rapor tamamlandıktan sonra kamuoyuna açıklanmalıdır. Bu raporda gerçekleştiği tespit edilen spesifik
olaylar detaylı bir biçimde tanımlanmalı, bulguların dayandığı kanıtlar, koruma
amacıyla kimlikleri gizli tutulanlar hariç tanıkların listesi de yer almalıdır.
Devlet, makul bir süre içinde soruşturma raporuna yanıt vermeli ve rapora yanıt
olarak yapılacak uygun önlemleri de belirtmelidir.
6a) İşkence ve kötü
muamele soruşturmalarında çalışan tıp uzmanları her zaman en yüksek etik
standartlara uygun biçimde davranmalı ve tıbbi araştırma ve muayeneden önce kişinin
bilgilendirilmiş onamını almalıdır. Muayene, tıp biliminin kabul edilmiş
standartlarına uygun biçimde yürütülmelidir. Muayene,
tıp uzmanın denetimi altında, devlet görevlileri ve güvenlik güçleri mensuplarının
mevcut olmadığı bir ortamda, kişinin mahremiyetine saygı göstererek yapılmalıdır.
6b) Tıp uzmanı
muayenenin hemen sonrasında doğru bir yazılı rapor hazırlamalıdır. Bu raporda en
azından aşağıdaki bilgiler yer almalıdır:
(i)
Görüşme Koşulları : Görüşme
yapılan kişinin adı, muayene sırasıda mevcut olanların adları, bu kişilerin
muayene yapılan kişiyle olan ilişkileri, görüşmenin kesin tarihi, saati, görüşme
yapılan yerin adresi (uygun olduğu durumlarda görüşme yapılan odanın yeri), görüşme
yapılan yerin tanımı (örneğin klinik,
cezaevi, ev vb.); görüşme yapıldığı sıradaki koşullar (muayene için geldiğinde
veya muayene sırasında kişinin tabii olduğu kısıtlamalar, görüşme sırasında
odada güvenlik güçlerinin mevcut olup olmadığı, tutukluya eşlik edenlerin hal ve
tavrı, muayeneyi yapan kişiye yönelik tehditkar ifadeler vs.) ve diğer geçerli
unsurlar;
(ii)
Öykü : Gerçekleştiği iddia edilen işkence ve
kötü muamele yöntemleri, işkence ve kötü muamelenin ne zaman gerçekleştiği, bütün
fiziksel ve psikolojik semptomlar ve şikayetler de dahil olmak üzere kişinin görüşme
sırasında anlattığı öykünün detaylı bir raporu;
(iii)
Fiziksel ve Psikolojik Muayene : Uygun tanı koyucu
testler ve mümkün olduğu durumlarda bütün yaralanmaların renkli fotoğrafları da
dahil olmak üzere klinik muayene sonucunda elde edilen bütün fiziksel ve psikolojik
bulguların kaydı.
(iv)
Değerlendirme : Fiziksel ve
psikolojik bulgular ile işkence ve kötü muamele arasındaki muhtemel ilişkinin
değerlendirilmesi. Gerekli tıbbi ve psikolojik tedavi ve/veya yapılması gereken başka
tıbbi testler ve muayeneler için görüş ve tavsiyeler;
(v)
Yazar : Raporda
muayeneyi yapan kişilerin adları açıkça belirtilmeli ve rapor hazırlayanlar
tarafından imzalanmalı;
6c) Hazırlanan rapor
gizli tutulmalı ve rapor muayene edilen kişiye veya kişinin yasal temsilcisi olarak
atadığı kimseye teslim edilmelidir. Muayene edilen kişi veya temsilcisinin muayene süreci
hakkındaki görüşleri de sorulmalı ve raporda bu kişilerin görüşlerine de yer
verilmelidir. Uygun olduğu durumlarda, işkence veya kötü muamele iddialarını
soruşturmakla yetkili olanlara da yazılı rapor verilmelidir. Bu raporun yetkili
kişilere güvenli bir biçimde ulaştırılmasını güvenceye almak, Devlet'in sorumluluğudur.
Muayene edilen kişinin rızası veya bu tür bir talepte bulunma yetkisi bulunan
mahkemenin yetki vermesi istisna olmak üzere, rapor başka kimseye verilmemelidir.
[1] Bazı koşullarda
meslek etiğine göre bilginin gizli tutulması gerekebilir. Bu tür etik gerekliliklere
özenle uyulmalıdır.
|