MSG Dergisi Yayın Kurulu

Gelişmiş ülkeler kendi maden kaynaklarının azalması, işletmede yaşanan teknik ve mali sorunlar işçilik maliyetinin ve çevre standartları maliyetinin yüksek olması vb. nedenlerle kendi topraklarında madenciliği terk edip başka ülkelere yönelmişlerdir. Türkiye sahip olduğu zengin maden çeşitliliği ile uluslar arası maden tekellerinin yoğun ilgi alanı içerisinde yer almaktadır. Maden kaynaklarının özelleştirilmesi politikaları ve son dönemde çıkarılan Tahkim Yasası ile Çok Uluslu Şirketlere sağlanan imtiyazlar, Türkiye'de madenciliğe yönelik yatırım isteklerini arttırmıştır. Ancak bu durum yeni sorun alanlarının oluşmasına neden olmaktadır.
Madencilik kırsal kesimde yürütüldüğünden, kamu ve toplum denetiminin zayıf olduğu bu bölgelerde insan ve çevre unsuruna yeterince önem verildiğini söyleyebilmek zordur. Bu nedenledir ki; genel eğitim ve bilgi düzeyinin düşük, örgütlenmelerin zayıf olduğu kırsal bölge işçilerinin ve yöre halkının üretim sürecinin, çevre sorunlarının yarattığı sağlık riskleri hakkında bilgilendirilmeleri büyük önem taşımaktadır.
Dev Maden Sen, Türk Tabipleri Birliği, Türkiye Mühendis ve Mimar Odaları Birliği Çevre Mühendisleri Odası ile işbirliğiyle İsviçre Kalkınma Ajansı'nın desteğinde özel maden işçilerine İş Kanunu, İşçi Sağ-lığı ve İş Güvenliği ve Çevre Standartları Eğitim Proje-si'ni gündeme almıştır.
Bu eğitim çalışmasının amacı:
a)     Bu çalışmanın yapıldığı yerlerde genel yasal normların hayata geçirilmesi, aktarılan bilgilerle sektörün gelişmesine, bilinçli işçi, bilinçli yurttaş oluşu-muna,
b)    Yörede toplanan bilgileri kamu oyu ve karar mercilerine ulaştırarak sorunların ortaya konmasına ve çözüme ulaşılmasına katkıda bulunmak olarak tanımlanmıştır.
Eğitim çalışmasının 6 aylık dilimde, 3 ayrı havzada sürdürülmesi planlanmıştır. Bu doğrultuda Tavşanlı-Tunçbilek, Bergama-Soma ve Sivas-Koyulhisar da eği-tim çalışması gerçekleştirilmiştir.
TAVŞANLI-TUNÇBİLEK HAVZASI
1946 'dan buyana Tavşanlı-Tunçbilek linyit madenleri yer altı ve yerüstü ocakları olarak Türkiye Kömür İşletmelerine (TKİ) bağlı Garp Linyitleri İşletmesi tarafından işletilmektedir. 490 Km2 lik alanda sürdürülen faaliyetlerin 2500 hektarlık bir alana genişletilmesi hedeflenmektedir.
Garp Linyitleri İşletmesi bünyesinde yaklaşık 3800 işçi çalıştırılmaktadır. Garp Linyitleri İşletmesi tarafından bir ana sözleşme ile dekapaj işi 15'e yakın taşeron firmaya ihale edilmiştir. Bu firmaların istihdam ettiği işçi sayısı 3000'e yakındır.
EĞİTİM PROGRAMI
İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği
Bursa Tabip Odası tarafından 22-26 Mayıs 1999 tarihleri arasında yapıldı. Dr. Kayıhan Pala ve Dr. Alpaslan Türkkan'ın katıldığı eğitimde, Türkiye'de işçi sağlığında durum, çalışma süresi, sosyal güvenlik, esnek üretim süreci ve taşeronlaşma, işçi sağlığı, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Kurulları, iş kazaları, meslek hastalıkları konuları işlendi. Her gün 4 saat süren eğitim programına 80 işçi katılmıştır.
Çevre Sorunları ve Çevre Standartları
TMMOB İkinci Başkanı Celal Beşiktepe ve KİGEM Genel Sekreteri M. Yüksel Barkut'un eğitmen olarak katıldığı eğitim yalnızca işçiler tarafından değil aynı zamanda tavşanlı ve çevre köy halkına da açık olarak gerçekleştirildi. 1946'dan buyana devam eden linyit kömürü çıkartma işlemi, yörede özellikle yer üstü madenciliğinin dekapaj işlemleri sırasında, çevrede büyük bir tahribata yol açmıştır. Öte yandan termik santralin duman ve külünün yarattığı etkiler yörenin yaşam alanlarını tehdit etme boyutuna ulaşmıştır. Daha önce Beke isimli bir köy istimlak edilerek, dekapaj toprağının döküm alanı haline getirilmiş ve yok edilmiştir. Verimli toprak alanlarının azalması, buna bağlı hayvancılıkta gelinen tükenme noktası, topraktan alınan ürünün azalması, ortaya çıkan sağlık sorunları ve iklimde meydana gelen değişiklikler eğitim programı sırasında yöre halkı tarafından dile getirilmiştir. Gerek kamunun gerekse özel sektör işletmeciliğinin kömür üretimi sonucunda doğanın ve toprağın yeniden değerlendirilmesi konusunda hiçbir düzenleme yapmadığı belirlenmiştir. Eğitim toplantılarına tehdit altında bulunan 8 köyden 3 köy muhtarı ve bir belediye başkanı katılmıştır.
İş Kanunu
3-6 Haziran 1999 tarihlerinde DİSK OLEYİS Sendikası eski Eğitim ve Örgütlenme Uzmanı Hüseyin Taka ve DİSK Genel Merkezi İş Hukuku Uzmanı Av.Necdet Okcan temel İş Kanunu maddeleri ve yasal çerçeve hakkında bilgi vererek haksız uygulamaların ne olduğu, yasal hakların nasıl savunulacağı konuları ile birlikte yargıtay kararı ve uygulamaları üzerine geniş çaplı bir program gerçekleştirdiler.
BERGAMA -SOMA HAVZASI
Soma maden havzasında kömür çıkarımında Türkiye Kömür İşletmeleri Ege Linyit İşletmesi faaliyet göstermektedir. Bölgede 1913 den buyana kömür çıkarılmaktadır. Soma yılda ortalama 10 milyon ton üretim kapasitesi ile Türkiye'nin en önemli kömür alanlarından birisidir. Ege Linyit İşletmelerinde yaklaşık 5000 işçi istihdam edilmektedir. Ayrıca bölgede özel sektör de kömür çıkarmakta yada İşletmeleri Ege Linyit İşletmesi'ne taşaron hizmet vermektedir. Bu özel firmaların en büyükleri Soma Kömür İşletmeleri (Balcı) ve HÜSTAŞ dır. Bu iki firma linyit üretmekte ve yer altı madenciliği yapmaktadır. Diğer taşeron firmalar ise açık ocak madenciliğinde dekapaj işi yapmaktadır.
19-24 Haziran 1994 tarihleri arasında yapılan eğitim programına İşletmeleri Ege Linyit İşletmelerinde çalışan kamu işçileri ile HÜSTAŞ ve Balcı özel sektör madencileri katıldılar.
EĞİTİM PROGRAMI
İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği
İzmir Tabip Odası tarafından 21-22 Haziran tarihleri arasında gerçekleştirildi. Dr. Kemal Özbek, Dr. Zafer Şişli, Dr.Himmet Aydoğdu ve Dr. Necati Keleş'in katıldıkları eğitim programında: İşçi sağlığı ve çalışanların sağlık sorunları, çalışma ortamı ve bu ortamdaki sağlık riskleri konuları işlendi.
Çevre Sorunları ve Çevre Standartları
27 Haziran-1 Temmuz tarihleri arasında TMMOB Çevre Mühendisleri Odası Başkanı Ethem Torunoğlu ile ODTÜ Öğretim üyesi ve Çevre Mühendisleri Odası Yönetim Kurulu Üyesi Göksel Demirer tarafından gerçekleştirildi.
İş Kanunu
4-8 Temmuz tarihleri arasında İş Kanunu ve İş Hukuku alanında uzman olan Av. Boran Çicekli ve DİSK eski uzmanı Murat Tıkıroğlu tarafından aktarıldı.
Düşük ücret politikası, günde 14 saate varan yer altı çalışması, haftalık ve yıllık izinlerin keyfiyetle tespiti, İSİG Mevzuatının hemen hemen hiç yaşama geçmemiş olması, sendikal örgütlenme karşısındaki işsiz kalma tehditleri yanı sıra eğitim esnasında ortaya atılan sorular, tartışma konuları işçilerin kendi çalışma alanlarında sahip oldukları hakların ne olduğunu bilmediklerini ortaya koyması açısından son derece önemli idi.
SİVAS-KOYULHİSAR HAVZASI
İlçenin en önemli üretim faaliyeti, özel sektöre ait olan Ortakent bucağına bağlı 5 köy alanı içerisinde yer alan Kurşun-Çinko-Bakır madeni ve flotasyon tesisidir. 1998 yılı üretimi 56 160 ton maden cevheri ve 4 680 ton konsantre cevher olan MENKA AŞ. nin istih-dam ettiği işçi sayısı 170 dir.
İşletmede, işçiler ocaklarda 3 vardiya, flotasyon tesisinde 2 vardiya olmak üzere günde 7,5 saat çalışmaktadır.
EĞİTİM PROGRAMI
İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği
Dr. Haluk Başçıl tarafından 25-29 Kasım 1999 tarihinde gerçekleştirilmiştir. Sağlık, işçi sağlığı, işçi sağlığı ve iş güvenliği anlam ve önemi, işyeri sağlık riskleri -kurşun, bakır, çinko entoksikasyonu, toza maruziyet ve pnömokonyoz, gürültü ve vibrasyonun neden olduğu rahatsızlıklar, meslek hastalığı - ve korunma önlemleri anlatılmıştır.
Çevre Sorunları ve Çevre Standartları
TMMOB Çevre Mühendisleri Odasından Atilla Hışır tarafından işlenmiştir. Yapılan tespitlerde bölgede iki ana havzanın kirletilmekte olduğu belirlenmiştir. Bunlardan birincisi Giresun ili Şebinkarahisar'daki özel sektöre ait kurşun-çinko maden işletmesinin işlettiği 9 köyün bulunduğu bölge, Kılıçkaya barajı ve dolayısıyla kirlenen Kelkit Çayı ve vadisi. İkincisi ise eğitim yapılan ve yerel adıyla büyük ırmağın kenarında kurulu flotasyon tesisinin kirlettiği su, Melet akarsuyuna, oradan da Karadeniz'e ulaşmaktadır Melet çayında yaşayan balıkların öldükleri ve Kılıçkaya barajında yaşayan balıklarında yapılan incelemeler sonucu ağır metal içerdikleri saptanmış ve Kılıçkaya barajındaki balık avı Kaymakamlık tarafından yasaklanmıştır. Özel sektöre ait bu işletmelerin ÇED raporlarının olmadığı, flotasyon tesislerinde arıtma sisteminin bulunmadığı, havuzlarda biriken katı atıkların daha sonra civar köylerdeki yaşam alanlarına yakın dağlık ve ormanlık alanlara atıldığı tespit edilmiştir.
ÇALISMANIN KAMUOYUNA SUNULMASI
Proje kapsamında yapılan çalışmalar, 20 Ocak 2000 tarihinde, Ankara'da, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Yaşar Okuyan, Disk Genel Başkanı Vahdettin Karabay, İsviçre Büyük Elçisi Andre Faivet, Dev Maden Sen. Başkanı Çetin Uygur, TTB Merkez Konseyi 2. Başkanı Dr. Sedat Abbasoğlu ve Çevre Mühendisleri Odası Başkanı Ethem Torunoğlu'nu konuşmacı olarak katıldığı toplantıda kamuoyuna sunuldu.