Musatafa TAŞYÜREK
İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Uzmanı

"Organizasyonlar, insani zaafları nötralize eden ve insanın güçlü yanlarını performansa çeviren spesifik araçlardır."

"İş güvenliğinden kim sorumlu?" diye sorulduğunda genellikle alınan yanıt tek bir sözcük: Herkes. "Herkes birlikte çalıştıkları kimseler ile kendilerinin sağlık ve iş güvenliğinden sorumludur" deniyor.
Herkes kimdir denildiğinde de alınan yanıt genellikle aşağıda anlatılan öykü olmaktadır:
"Bu benim işim değil"
Öykümüz HERKES, BİRİSİ, HİÇKİMSE ve HERHAN-Gİ BİRİ diye dört kişi ile ilgilidir.
Yapılması gereken önemli bir iş vardı ve HERKES, BİRİSİ'nin o işi yapacağından emindi. HERHANGİ BİRİ o işi yapabilirdi ama HİÇKİMSE yapmadı. Birisi buna çok kızdı, çünkü bu HERKES'in işi idi. HERKES, HER-HANGİ BİRİ'nin o işi yapabileceğini düşündü, fakat HİÇKİMSE, HERKES'in yapmadığını farketmedi. HER-HANGİ BİRİ'nin yapabileceği işi HİÇKİMSE yapmayınca, HERKES BİRİSİ'ni suçladı ve öykümüz böylece sona erdi.
Bu öykü ülkemizde ki işçi sağlığı ve iş güvenliği uygulamalarına ne kadar da benziyor. Her yıl düzenlenen işçi sağlığı ve iş güvenliği haftasında konunun taraftarları nutuklar atar ve diğerlerinin görevlerini bir türlü yapmadığından, hatta cinayete ortak olduğundan yakınır. İş kazalarında Avrupa'da birinci, Dünya'da ikinci olduğumuzun da yinelenmesine devam edilir.
Oysa gerçekten de "herkes" sorumludur. Yasal ve etik olarak sorumluluklarını yerine getirmedikleri taktirde başarı şansı da kesinlikle yoktur.
Bu durumda herkesin sorumluluğundan ne kastediliyor? Şimdi bunu özet olarak irdeleyelim.
Herşeyden önce ana sorumluluk şirketin/kuruluşun üst yönetimine/sahiplerine aittir. Üst yönetim belirtilen sorumluluğu yerine getirmediği taktirde o kuruluşta/ işletmede işçi sağlığı ve iş güvenliğinden söz edemeyiz.
Üst yönetimin sorumlulukları:
§    İşçi Sağlığı-İş Güvenliği politikasını saptamak
§    Güvenli davranışların, kuralların yöntemlerin uygulamasında liderlik etmek, örnek olmak.
§    Güvenli bir çalışma ortamı sağlamak
§    Personel için gerekli mali kaynağı ayırmak
§    Koruyucu teçhizatı sağlamak
§    Güvenlik standartlarını sağlamak için teçhizatta gerekli değişiklikleri yapmak
§    İş güvenliği ile ilgili birtakım görevleri yerine getirecekleri belirlemek ve yetkilerini tanımlamak
§    Güvenlik tanıtım ve kampanyalarında sponsorluk yapmak
§    Kayıt ve raporlama sistemini kurmak v.b.
Gerek yasal olarak, gerekse etik olarak ilk kademe yöneticilerinin/amirlerin çok önemli sorumlulukları vardır. Bunların mutlaka iyi bir şekilde yerine getirilmesi gerekir.

"Formen-Mühendis-Uzmanlar/İlk kademe yöneticilerin sorumlulukları":
§    Sorumlulukları altındaki bölgenin günlük güvenlik denetimlerini yapmak
§    Güvenli çalışma alışkanlığını oluşturmak için işçilerin (özellikle iş başı) eğitimi.
§    İşçilerin tutum ve davranışlarında yol gösterici ve örnek olmak.
§    İşçilerin katılımını sağlamak.
§    İş kazası raporlarını hazırlamak.
§    Makinaların güvenli koşullarda çalışmasını sağlamak.
§    Güvensiz koşullar veya davranışları düzeltmek veya düzelttirmek.
§    İş güvenliği çalışmalarını kendilerinin her günkü yöneticilik aktivitelerinin bir parçası olarak yerine getirmek.
Eğer işyerinde sendika varsa elbette onunda bir dizi sorumluluğu vardır.
Sendika Temsilcilerinin sorumlulukları:
§    İşyeri iş güvenliği programlarının yürütülmesine "örnek bir liderlik göstererek" katkıda bulunmak
§    Üyelerin komitelere girmesini teşvik ederek katılımını sağlamak
§    Güvenlik için yönetimin sorumluluklarını kabul edip amaçlara ulaşmak için iş birliğine girmek
§    Güvenlik programlarını destekleyerek iş verene sorumluluklarının tanıtılmasında yardımcı olmak
§    Güvenlik konusunda elaman yetiştirerek dayanışmada/iş birliğinde bulunmak
Kazaya ve Meslek Hastalıklarına yakalanma riskini taşıyan çalışanların/ işçilerin de sorumlulukları vardır örneğin:
İşçiler /çalışanlar'ın sorumlulukları:
§    Güvenlik kurallarına uymak
§    Güvensiz koşulları raporlamak/haber vermek
§    Yakında olan (kıl payı -ramak kalma- az kalsın ...) ve yaralanma olmayan kazaları raporlamak/ bildirmek
§    Güvenlik ile ilgili önerilerde bulunmak
§    İşdışı kazalar dahil tüm yaralanmaları bildirmek
§    İş güvenliği kurul ve komitelerinde yararlı olmak
§    Yeni işçileri himaye etmek v.b.
Eğer varsa o kuruluşta İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Uzmanı'nın bir dizi görev ve sorumlulukları vardır. Bunlar;


İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Uzmanı’nın sorumlulukları
§    İş kazalarını önleme konusunda işyerinin genel politikasının belirlemek, uygulanmasını gözetmek.
§    Tüm güvenlik problemleri konusunda yönetime rapor vermek ve önerilerde bulunmak.
a.    Yeni binaların planlanması veya mevcut olanların değişikliğe uğratılması.
b.    Yeni makinalar ve diğer teçhizatın alımı.
c.    Eldeki teçhizatın durumu.
d.    Teçhizatın test edilmesi, bakım ve onarımı.
e.    Her türlü güvenlik araçları.
f.    Fiziksel koruyucu teçhizatlar.
g.    Yangından korunma.
§    Nezaretçi personele (Formen- Uzman) yol göstermek.
§    İş kazalarını incelemek.
§    İş kazası kayıtları ve istatisklerini tutmak.
§    İş güvenliği eğitimlerine nezaret etmek.
§    İşletmeyi, teçhizatı, yapılan işlemleri ve çalışma yöntemlerini kontrol etmek.
§    İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Kurulunun sekreteryasını yürütmek.
§    İş güvenliği talimatlarını, rehberlerini ve dökümanlarını hazırlamak.
§    Yarışma, sergileme ve propoganda gibi güvenlik uğraşlarını yönetmek
§    Yangından korunma teçhizatı ve araçlarını kontrol etmek, yangın tatbikatı gibi yangından korunma çalışmalarını yönetmek.
§    Genel olarak işyerini (fabrikayı) güvenlik altında bulundurmak ve güvenli olmayan çalışma yöntemlerini ortadan kaldırmak için çaba harcamak.
§    İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği yönetim siteminin iş-yerinde kurulması ve sürdürülmesi için liderlik yapmak v.b.
İşyeri hekiminin görev sorumlulukları yasal olarak "İşyeri Hekimlerinin Çalışma Şartları ile Görev Yetkileri Hakkında Yönetmelik"de belirtildiği için burada ayrıca yinelemiyoruz.
Yukarıda belirtilen sorumlulukların paylaşılacağı yasal platform Türkiye'de var mı?
Bu sorunun yanıtı evet var o da "İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Kurulları Hakkında Tüzük". (31.1973 günlü ve 7/5734 sayılı kararnameyle (RG. 19.2.1973, No. 14453), yürürlüğe konmuştur.
"Sanayiden sayılan ve devamlı olarak en az elli işçi çalıştıran, altı aydan fazla sürekli işlerin yapıldığı işyerlerinde, her işveren, bir işçi sağlığı ve iş güvenliği kurulu kurmakla yükümlüdür."

Kurul üyeleri ise;
§    İşveren veya vekili
§    İşyeri güvenlik şefi, yoksa İSİG konularında yetkili bir kişi,
§    İşyeri hekimi,
§    Sosyal işler danışmanı, yoksa personel veya sosyal işleri yürütmekle görevli kişi,
§    Varsa sivil savunma uzmanı
§    İşyerinde görevli formen, ustabaşı veya usta,
§    Sendika temsilcisi
Ve bunların birer yedeğinin seçilmesi gerekiyor.
Kurulun ödev ve yetkileri ile, Kurulun çalışma yöntemleri bu tüzükte ayrıntılı olarak belirtilmiştir.
Toplam 8 yıllık iş güvenliği müfettişliği ve 14 yıldan fazla büyük bir özel söktörde yaptığım işçi sağlığı ve iş güvenliği deneyimi, ISO-14001 çevre yönetim sistemini hazırlama ve işyerinde uygulama, ISO-18000 işçi sağlığı ve iş güvenliği yönetim sistemini hazırlama uğraşları, TÜSİAD-KALDER kalite ödülü ve EFQM Avrupa kalite Ödülüne hazırlık çalışmalarının verdiği deneyim sonucu söyleyebilirim ki: "İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Kurulları Hakkında Tüzük "tamamen "Toplam Kalite" felsefesini yansıtmaktadır. Uygulamada ise malesef genel olarak tarafların yukarıdaki anımsattığım sorumlulukları, tüzükte belirtilen görevleri yerine getirmediğini, işi sadece bir kişinin görevi gibi algıladıklarını, hatta görev ve sorumluluklarını bilmediklerini, zahmet edip bu tüzüğü okumadıklarını, bazılarının da haberdar olmadıklarını görüyoruz.
"Sosyal işler danışmanı" işyerinde ne yapar? Ne yapması gerekir? Merak ediyorum. Anılan kurulun yıllarca üyeliğini yapmış kişilerden kaçı biliyor?