Lütfi ULUSOY
Kimya Mühendisi İSGÜM
Özellikle üretim ağırlıklı sanayi işkollarında çalışanlar
işin yürütümü sırasında bazı olumsuz faktörlere maruz kalmaktadır. Yapılan işe
bağlı olarak farklılık gösteren söz konusu faktörler genellendiğinde 5 ana gruba
ayrılmaktadır.
§ Kimyasal faktörler
§ Fiziksel faktörler
§ Biyolojik faktörler
§ Mekanik faktörler
§ Sosyal, ruhsal faktörler
İş riski analizi ile gerekli kişisel koruyucuların tespitinde ve mesleki hastalıkların
önlenmesi için işyerlerindeki zararlı etkenlerin tesbiti ve standartlara uygun ölçümleri
son derece önemlidir. Bu durumda gerekli teknik önlemlerin alınması, uygun kişisel
koruyucuların seçimi, mesleki hastalıkların tanımı ve laboratuvar tetkiklerinin doğru
olarak yapılabilmesi mümkün olabilir.
Maruz kalınan faktörün, düzeyi ve süresinin, yapılan işin, kullanılan kişisel
koruyucuların belirtildiği ve belli periyodlarda hazırlanan iş risk analiz değerlendirme
raporları işçi sağlığı ve iş güvenliği açısından son derece önemlidir.
GÜRÜLTÜ
ÖLÇÜMÜ
Gürültü hemen tüm işyerlerinde ortaya çıkan ve fazlaca önemsenmeyen, ancak çalışma
hayatının en önemli problemlerinden biridir. Korunmasız bir şekilde yüksek gürültüye
maruz kalınması durumunda kalıcı işitme kayıpları ortaya çıkabilir. Bu sebeple gürültülü
çalıştırmayı gereken işyerlerinde periyodik olarak gürültü ölçümlemeleri yapılmalıdır.
A) Lokal Ölçüm;
Çalışan gürültü kaynağına belli bir mesafede (tezgah ve makina başı, kontrol
panosu vs.) çalışıyor ve kararlı gürültü söz konusu ise dB(A) cinsinden gürültü
seviyesi ölçümü yapılır (resim 1:Gürültü ölçümü).
B) Kişisel Dozimetre ile Ölçüm;
Gürültülü çalışma ortamında çalışan kişilerin gürül-tüye maruziyet
seviyesini belirlemek amacıyla dozimet-re kullanılır.
Çalışan belli bir tezgahta bulunmayıp kararsız/ darbeli gürültüye maruz veya gürültü
seviyesi değişiklik gösteren yerlerde çalışması söz konusu ise çalışanın üzerini
takılan kişisel dozimetre ile gürültü seviyesi ölçümü yapılır. Dozimetre, aynı
zamanda gürültünün en yüksek seviyeye çıktığı (Max.peak) düzeyini de tespit
eder.
C) Gürültü Haritası;
Bir işletmedeki tüm tezgah, makina ve ünitelerin gürültü seviyeleri tespit edilerek
işyeri yerleşim planı üzerine 'Gürültü seviyesi eğrileri' veya 'Izgara haritası'
metodları kullanılarak geçirilir.
§ İşyerlerinde oluşan gürültü için azami değerler İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği
Tüzüğü madde 22 de ve Gürültü Kontrol Yönetmeliği tablo 2 de belirtilmiştir.
GAZ-BUHAR ÖLÇÜMÜ
İşyerlerinde işin yürütümü sırasında oluşan gaz ve buharlar etkin önlemler alınmaması
durumunda çalışma ortam havasına yayılmakta ve çalışanlar tarafından so-lunmaktadır.
Söz konusu kirleticilerin ortam havasındaki kosantrasyonlarının tespitinde farklı
metod ve tek-nikler kullanılır.
A) Kolorimetrik Yöntem;
Cam bir tüp içinde bulunan ve duyarlı olduğu gaz ve buharlara göre özel maddelerle
emdirilmiş ma-teryalden, çalışma ortam havası belli hacim ve hızda geçirilerek renk
dönüşümünün sağlandığı bir yöntemdir. Ancak bu yöntemde ölçümü yapılan
kimyasalın homo-loglarının karışım yaparak hatalı sonuç verme olasılığı mevcut
olduğundan ortamdaki kirleticilerden emin olmak, gerekirse kullanılan kimyasalın
kalitatif analizini yapmak gerekmektedir (Resim 2:Gaz ölçümü).
B) Kromatografik Yöntem;
Gaz pompaları vasıtasıyla çalışma ortam havası belli hacim ve hızda aktif karbon içeren
cam bir tüpten geçirilerek ortamdaki kimyasalların aktif karbonda absorblanması sağlanır.
Absorblanan kimyasallar ve bileşikleri kullanılan dedektörün duyarsız olduğu bir sıvıya
desorbe edilerek gaz kromatografide kantitatif olarak analizi sağlanır.
C) Sensör-Dedektör Yöntemi;
Genellikle ölçümü yapılacak gaz ve bileşiklere hassas sensör, dedektör ve dalga
boylarının kullanıldığı portatif cihazlar çalışanın üzerine takılarak veya
sabit bir noktadan ölçüm yapılır. Bu tür yöntemde ek bir la-boratuvar çalışması
gerektirmez ve ölçüm sonuçları cihaz monitöründe anında izlenebilir.
§ 'Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli Maddelerle Çalışı-lan İşyerlerinde ve İşlerde
Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük'e ekli çizelge 1'de kimyasal maddelerin işyeri
havasında bulunmasına müsaade edilen azami miktarlar belirtilmiştir.
TOZ-LİF
ÖLÇÜMÜ
Toz pompalarına bağlı özel filtreler çalışanın solu-num seviyesine takılarak
filtreden belli hacim ve hızda ortam havası geçirilir. Filtrelerde toplanan toz/lif;
toplam toz, solunabilir toplam toz, solunabilir toplam lif veya tozdaki silis miktarının
analizleri için gravimetrik, infraret spektrofotometre yada faz kontrast mikroskop yöntemleri
ile analiz ve değerlendirilmesi yapılır (Resim 3:Toz numunesi alma).
§ 'Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde ve İşlerde
Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük'e ekli çizelge 2 ve 3 'de çeşitli toz ve liflerin
işyeri havasında bulunmasına müsaade edilebilen azami değerler belirtilmiştir.
SOLVENT-BOYA-YAPIŞTIRICI ANALİZİ
İşyerlerinde kullanılan ve içeriği tespit edilmek istenen kimyasallardan numune alma
tekniğine uygun numuneler alınarak distilasyonu yapılır. Distilasyon sonucu elde
olunan organik faz uygun dedektör ve kolon kullanılarak kromatografide analiz edilerek
kantitatif analizi yapılır.
* 'İşçi sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğünün 71. Maddesinde' solvent,
tinerler ve benzerlerinden mamul eşya imalat sanayinde kullanılan her çeşit yapıştırıcı
maddelerin içinde bulunan benzen miktarı (%1) den fazla olmayacaktır.' hükmü
bulunmaktadır.
AYDINLATMA ÖLÇÜMÜ
Yetersiz veya uygun olmayan aydınlatma, iş verimini etkilemekte, yorgunluğa neden
olmakta ve en önemlisi iş kazası olasılığını arttırmaktadır. Çalışma bölgesindeki
aydınlatma düzeyi ölçümleri luksmetre cihaz-ları ile yapılır. Ölçümlerin sağlıklı
olması için gece ve gündüz ölçümleri yapılarak suni ve tabi aydınlatmalar tespit
edilmelidir.
§ İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğünün 18.maddesinde işyerlerinin çeşitli
ünitelerinde olması gereken aydınlatma düzeyleri belirtilmiştir.
TERMAL
KONFOR ÖLÇÜMÜ
Çalışanların maruz oldukları termal konfor şartları psikometre ve katatermometre
kullanılarak tespit edilebilir. Söz konusu cihazlar kullanılırak ölçüm yapılan ünitenin
kuru ve yaş hava sıcaklığı,bağıl nem ve hava akım hızı belirlenerek bir
diyagrama uygulanması sonucu Etkin Sıcaklık Eşdeğeri (E.S.E) tespit edilir.Termal
konfor şartlarının uygun olduğu ortamlarda E.S.E için normal değerler 17o ile 21oC
arasındadır.
HAVA AKIM HIZI ÖLÇÜMÜ
Çalışma ortamının lokal, genel aspirasyonların ve hava akım hızları anamometre
cihazı ile ölçülür. Özellikle periyodik yapılan ölçümler lokal ve genel
aspirasyon sistemlerindeki teknik problemlerin erken tespitinde son derece önemli rol
oynarlar.
ÖLÇÜMLERDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR
§ Ölçümlerde kullanılan cihaz ve aparatlar standart ve
nomlara uygun olmalıdır.
§ Gürültü ölçümleri kulak seviyesinde, toz ve gaz ölçümleri
solunum seviyesinde yapılmalı, aydınlatma ölçümlerinde çalışılan tezgah veya iş
göz-önüne alınmalıdır.
§ Özellikle gaz ve toz ölçümlerinde ölçüm süresi olabildiğince
uzun tutulmalı, mümkün olabil-diğinde TWA (time weighted average), STEL (Short term
exposure limit) veya CC (celing concentration) ölçümü alınmalıdır.
§ Ölçüm ve numune alma süresince doğal çalışma koşulları
sağlanmalı,aksi durumlarda numune veya ölçüm iptal edilmelidir.
§ Ölçüm cihazlarının ve kullanılan laboratuvar araç ve
gereçlerinin ölçüm öncesi ve sonrası kalibrasyonu yapılmalıdır.
