MSG Dergisi Yayın Kurulu
Türk Tabipleri Birliği 47. Büyük
Kongresi'nde alınan karar ve 3. İşçi Sağlığı Kongresi'nde kabul edilen "Çalışanların
ve Çevresinin Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü" nün kuruluşuna ilişkin çalışmalar
devam etmektedir.
Bu yazı Türk Tabipleri Birliği için hazırlanan taslak projelerden yararlanılarak,
bir tartışma ortamı oluşturulması amacıyla hazırlanmıştır.
Giriş
Geçen yüzyılın başlarında belirli işlerde çalışan işçilerde belirgin hastalık
tiplerinin sıklıkla görülmesi, bazı işlerde çalışan işçilerin yaşam sürelerinin
kısalması, hekimleri iş-sağlık arasında ilişkiyi araştırmaya itmiştir. İş ve
hastalık arasındaki ilişki 1911 yılında Milano'da ilk enstitünün açılması ile
sonuçlanmıştır. Yataklı bir klinik olarak başlayan bu kuruluş; iş hijyeni,
toksikoloji gibi bölümleri de içeriyordu. Temel çalışma alanı toza maruziyete bağlı
pnomokonyozlardı. Bu ilk yataklı enstitüyü Moskova ve Paris'de benzer kuruluşlar
izledi.
İkinci dünya savaşından sonra; endüstride yeni kimyasal maddelerin yaygın kullanımı,
mekanizas-yonun artması, yeni üretim metotlarının kullanılmaya başlanması, çalışma
koşullarında yaşanan değişiklikler vb. risk kaynaklarını da değiştirmiş ve
belirlenmesini de güçleştirmiştir. Bu gelişmeler çalışanların sağlığına yönelik
yeni yaklaşımları ve yeni yapılanmaları ortaya çıkarmıştır. WHO, ILO gibi
uluslararası kuruluşların yanı sıra çeşitli ülkelerde enstitü ve benzeri kuruluşlar
oluşturuldu. Bu gün 97 ülkede 990 dan fazla enstitü ve benzeri kuruluş bulunmaktadır.
Ülkemizde tarihsel gelişim:
İlk enstitünün kuruluşu 1965 yılında, Çalışma Bakanlığına bağlı olarak
kurulan İSGÜM'dür. Bu kuruluş ILO'nun projesi ve eksper yardımı ile SSK'nın sağladığı
finansmanla kurulmuştur. Daha çok denetim ağırlıklı bu kuruluşun süreç içerisinde
bir takım eksiklikleri görüldü. Bunun üzerine Dr. İsmail Topuzoğlu'nun müdürlüğü
döneminde, İstanbul'da çeşitli iş kollarında çalışan işçilere hizmet veren
Osmaniye Dispanseri, Ankara SSK Ulus Hastanesi'nde meslek hastalıklarına ayrılan 10
yatak ve işçi sağlığı araştırma enstitüsü olarak İSGÜM TÜM-SAB Projesi adı
altında bir araya getirildi. Bu projenin Ankara koordinatörü olarak Dr.Engin Tonguç ve
İstanbul koordinatörü olarak Dr.Haldun Sirer görevlendirildi. 2 tekstil, 1 plastik, 2
otomotiv ve 1 lastik fabrikası projeye dahil edildi. Bu fabrikaların işyeri hekimleri
proje dahilinde 1 yıl görevlendirilerek işyeri-dispanser-hastane ilişkileri incelendi.
Bu işyerlerinde iş kazaları, meslek hastalıkları araştırılarak projenin
Ankara'daki yataklı tesisi ile ortak çalışmalar yapıldı. Laboratuarlar (toksikoloji
ve ilk iş psikolojisi laboratuarı) kuruldu. Osmaniye Dispanseri önemli bir organik kurşun
epidemisi ortaya çıkardı. Bu ilk çalışmalar çok zor şartlar altında ve SSK'nın
yoğun tedavi hizmetleri içinde bir avuç hekimin büyük fedakarlıkları ile gerçekleştirildi.
Tüm bu çalışmalar SSK'nın, iş sağlığı alanında çalışma yapan kuruluşlarıyla
tedavi hizmeti veren kuruluşları arasında sıkı bir eş güdümü zorunlu bir hale
getirdi. Bu projede çalışan 2 koordinatör, 1973-1975 yılları ara-sında Almanya,
Fillandiya, Fransa, İngiltere, İsviçre ve İtalya'da çeşitli enstitüleri gezerek çalışmalarda
bulundu. Sonuç olarak, mesleksel sağlık hizmetinin iyi bir şekilde organize edilmesi için;
ilerde meslek hastalıkları hastanelerine dönüşecek birer meslek hastalıkları kli-niğinin
Ankara, İstanbul ve Zonguldak'ta kurulmasına karar verildi. Ankara ve İstanbul
klinikleri hemen kuruldu. 1976 yılı içerisinde iş hijyeni, iş psikolojisi,
toksikoloji ve zamanına göre oldukça ileri fonksiyon laboratuarları ile birlikte bu iş
klinikleri, ufak parsiyel bir yataklı enstitü niteliğindeydi. Dr. Engin Tonguç'un çok
büyük mücadele ve gayretleri ile bu klinikler birer meslek hastalıkları hastanesi şekline
dönüştü.
Ankara'da 100 yataklı Meslek Hastalıkları Has-tanesi ve İstanbul Kartal'da 300 yataklı
Meslek Hastalıkları ve Mesleki Rehabilitasyon Merkezi kuruldu.
Ülkedeki ekonomik-politik iklim ve uygulamalardan etkilenen bu kuruluşlar zaman zaman çok
büyük zorluklar yaşadı. İSGÜM tamamen bakanlığa bağlı bir kuruluş olup
tamamiyle bir denetim enstitüsüdür. Fizik kimya ağırlıklı olup, işin tıbbi yönü
hemen hemen hiç yoktur.
Geçmişimiz, bizlere, Çalışanların Sağlık ve Güvenliği Enstitü'sünün bilimsel,
tamamen yansız, özerk esaslar temelinde kurulması, çalışması ve araştırmalarda
bulunması gerektiğini göstermektedir.
Nasıl bir enstitü modeli seçilmeli:
Bir kısım enstitüler hastane ile birliktedir. Yani yataklı tedavi hizmeti de verir.
Bunlar; meslek hastalıkları hastaneleri, iş klinikleri gibi isimler altında faaliyet gösterirler.
İtalya'da Üniversite bünyesindeki 26 adet Clinica Del Lavoro, Türkiye'de Meslek Hastalıkları
Hastaneleri ve Bulgaristan'dakiler yataklı enstitü modellerine örnek olarak
verilebilir.
Tedavi hizmeti vermeyen enstitüler; işçi sağlığı ve iş güvenliği enstitüleridir.
Tahran, Bükreş, Kahire, Türkiye'de İSGÜM ve İsviçre'de bu tip enstitüler
bulunmaktadır.
Ayrıca sadece belirli bir alanda hizmet veren enstitü modeli de bulunmaktadır: Pnömokonyoz,
gürültü, vib-rasyon vb.
Bir kısım enstitüler ise tüm sağlık zararlılarını kapsar. Genellikle bu tip
enstitüler çoğunluktadır.
Ülkemizde kurulmasını arzuladığımız enstitü çeşitli endüstri kollarını
kapsayan, geniş faaliyet alanlarında çalışmalarını sürdürecek enstitü olmalıdır.
TTB’nin dü-şündüğü bu enstitünün, Yataklı tedavi hizmeti vermeyen, işçi sağlığı
ve iş güvenliğinin genel sorunlarına müdahaleyi amaçlaması ihtiyaca daha uygun
olacaktır.
Çalışanların Sağlık ve Güvenliği Enstitüsü’ nün Amacı
- Tüm çalışanların fiziksel, ruhsal ve sosyal iyilik hallerini en yüksek düzeye
getirmek ve bu düzeyi sür-dürmek.
- Çalışma ortamı ve çalışma koşullarının yol açabileceği sağlık sorunlarını
ortaya koymak ve sağlığı boza-bilecek her türlü etkene karşı çalışanları
korumaktır.
Bu amaç doğrultusunda çalışan toplum kesimlerinin sağlık seviyeleri yükselirken
aynı zamanda gereksiz sosyo-ekonomik harcamalar da ortadan kalkacaktır.
Çalışanların Sağlık ve Güvenliği Enstitüsü’ nün Hedefleri
1- İş kazaları ve meslek hastalıkları sayılarının en aza
indirilmesi,
2- Meslek hastalıkları tanılarının erken evrede konulması,
3- İşle ilgili hastalıkların ortaya çıkarılması,
4- Çalışma ortamının ve çalışma koşullarının iyileştirilmesi
ve geliştirilmesi,
5- İşyerlerinde teknik korunma önlemlerinin alınması ve kişisel
koruyucular ekinliğinin-konforunun sağlanması,
6- İşyeri hekiminin tıbbi ve tıbbi-teknik görevlerini yerine
getirmesine destek sağlanması,
7- İşyeri Ortak Sağlık Servisleri'nin kurulması ve yaygınlaştırılması,
8- İşyerlerinde ilk yardım yapılanmasının sağlanması,
9- Risk grupları (kadın işçiler, çocuk işçiler),
10- Bilgi bankası ve bilgi iletişimi için ulusal ve uluslararası
kuruluşlarla işbirliği.
Faaliyet Alanları
1- Eğitim 3- Araştırma
2- Hizmet sunumu 4- Veri bankası oluşturma
çalışmalarıdır.
1- Eğitim
Enstitünün temel çalışma alanlarından birisidir. Eğitim çalışmaları
multidisipliner anlayış içinde farklı meslek gruplarını kapsar.
a) İşyeri hekimlerinin eğitimi
b) İş güvenliği uzmanı, İşyeri hemşiresi, iş hijyenisti vb. eğitimi
c) İşçi eğitimi
d) İşveren ve yöneticilere yönelik eğitim
Ayrıca eğitim kapsamı içerisinde kitap, broşür, der-gi, afiş vb. yayınların yanı
sıra bilimsel toplantılar da yapar.
2- Hizmet sunumu
a) Tıbbi koruma
§ Enstitünün ambulatuvar ve laboratuar bölümleri çalışanların
periyodik muayenelerine destek sağlar ve laboratuar hizmetlerini iş gücü kaybını en
aza indirerek gerçekleştirir.
§ İşçi sağlığı ve iş güvenliği projeleri ve bunların
uygulanma yöntemleri, işyeri hekimi-enstitü işbirliği içerisinde durum değerlendirme
raporlarının hazırlanması konularında danışmanlık yapmak
§ İş kazaları, meslek hastalıkları iddialarında ekspertiz
raporları hazırlamak, bilirkişilik yapmak
§ Tıbbi korumada sektörlere ve işyerlerine danışmanlık yapmak
§ İşçi işveren sendikalarına bu alanda bilimsel danışmanlık
hizmeti vermek
b) Teknik koruma
§ Çalışma ortamında bulunan sağlık risklerine karşı mücadele
teknik korumanın temelini oluşturur.
§ Çalışma ortamında fiziksel (ses, vibrasyon, radyasyon vb),
kimyasal (toz, zararlı kimyasal maddelerin MAC ve TVL değerlerinin, vb), ergonomik (ısı,
radyan ısı, nem, esi ve ışık vb. ), biolojik ölçümler yapmak
§ Teknik korumada işçi ve işveren sendikalarına danışmanlık
yapmak
§ İşletmelere dizayn ve çalışma evrelerinde danışmanlık hizmeti
vermek
§ Kişisel koruyucuların seçiminde ve uygulanmasında danışmanlık
hizmeti vermek
c) İşyerlerinde, kişi-iş uygunluğuna yönelik ergonometrik çalışmalar yapmak
3- Araştırma Çalışmaları
§ Çalışma ortamına ve çalışanlara yönelik epidemiyolojik,
§ İş kollarına yönelik saha,
§ Meslek hastalıkları ve iş kazalarına yönelik,
araştırmaları yapmak ve bunlara destek olmak.
4- Veri bankası oluşturulması
Endüstride kullanılan; yeni teknoloji, üretimde kullanılan kimyasallar, yeni maddeler
ile ve bunların yol açtığı sağlık sorunlarına yönelik veri bankası oluşturmak
Enstitünün Kuruluş Çizelgesi
1 Yönetim Kurulu
Yönetim Kurulu 11 veya 13 kişiden oluşur. Yönetim Kurulunda Enstitüye katkı sunan örgüt
temsilcileri, Sağlık Bakanlığı ve Çalışma Bakanlığı temsilcisi bulunur.
Enstitü başkanı aynı zamanda Yönetim Kurulu Başkanıdır. Başkan Enstitü geçici yönetim
kurulu tarafından seçilir. İşçi sağlığı ve iş güvenliği alanında en az 10 yıl
üniversitenin işçi sağlığı alanında veya bir enstitüde çalışmış ve bu alanda
uzmanlığı belirgin olan adaylar arasından seçilen uzman bir hekimdir. 5 yıl için seçilir.
Diğer üyeler iki yıl için seçilir. İstifa halinde yeniden seçim yapılır.
2 Bilimsel Konsey
Başkan: Bu alanda uzman hekim
Genel Sekreter: Bu alanda uzman hekim
Tıbbi Başkan Yardımcısı: Bu alanda uzman hekim
Teknik Başkan Yardımcısı: Bu alanda uzman
mühendis
İdari Başkan Yardımcısı: Yönetim Müdürü
İlgili Tıbbi ve Teknik 2 Bölüm Şefi
İş Psikolojisi Laboratuar Şefi
Genel Sekretere Bağlı Kuruluşlar
Sekreter
Kütüphane Basın Yayın İletişim
İş Psikolojisi
Epidemiyoloji ve Biometri
İç ve Dış Ensttitü ve Bilimsel Kuruluşlarla ilişkilerin
sağlanması (EMS, ENSOP, ILO, WHO, vb.)
Kadın işçileri, çocuk işçileri bölümleri ve gerekli
görülecek lokal bölümler
Tıbbi Başkan Yardımcısı: Bu alanda en az 5 yıl
çalışmış uzman hekim.
Tıbbi Bölümler Konsültan Uzmanlar
Eğitim Uzmanları Kadrolu Uzmanlar
3 Tıbbi Laboratuvarlar
1. Biyokimya 7.Solunum Fonksiyonları
2. Bakterioloji ve Kan Gazları
3. Röntgen, US, BBT 8. EEG ve EMG
4. Alerji
9. Psikoteknik
5. Kardiyoloji 10. Hayvan Deney Lab
6. Hematoloji 11. Ultramikroskopi
4 Diğer Laboratuvarlar
İş hijyeni ve mineroloji laboratuarı, toksikoloji laboratuarı, atomik absorbsiyon, gaz
kromotografisi, analitik toksikoloji, toz ölçümü, gravimetrik sayım, kimyasalların
MAC ve TLA ölçümleri, ortam analizleri
Ayrıca bu laboratuara bağlı amblatuar bölümleri.
1. İş Fiziği Laboratuarı
2. İş Hijyeni ve Mineroloji Laboratuarı
3. Toksikoloji Laboratuarı
Yararlanılan Kaynaklar:
1- Çalışanların Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü (ÇASAGEN)
Dr. Haldun Sirer, Dr. Hilmi Sabuncu, Dr. Turhan Akbulut
2- Çalışanların ve Çevresinin Sağlık ve Güvenliği Enstitüsü
Avan Projesi Dr. Haldun Sirer, Dr. Nazif Yeşilleten, Dr. Yıldız Bilgin, Dr. Yurdanur
Baykal
